ASP NEDİR?
ASP,
Server-Side Tabanlı bir dildir. Yani Sunucu tarafında yorumlanır. Ve bu sayede
kimse kaynak kodlarınıza ulaşamaz...
Bu şöyle oluyor: Siz URL hanesine adresi girdiğinizde, bana falanca dosyayı bul,
çağır ve yorumla diye bir istemde bulunuyorsunuz. (Bu durumda siz Client-Side
yani istemci oluyorsunuz.) Server'da (Sunucu) kendisinden icra etmesini
istediğiniz dosyayı arar bulur ve eğer bulursa, bu dosyayı hemen "asp.dll" adlı
bir programa iletir. asp.dll'de aldığı bu dosyayı hemen yorumlamaz. Önce
serverda bulunan, belki sizin de gözünüze çarpmıştır, "Global.asa" adlı dosyanın
çalışıp çalışmadığına bakar.
Global.asa ne mi diyeceksiniz. Global.asa'da diğer asp dosyaları gibi aslında
düz bir text dosyasıdır ama farkı şudur. ASP dosyalarının çalışma kurallarını
belirler. Bu dosyayı sonra tekrar ele alacağız. Özellikle Counter ve Active User
Konusunda...
Asp.dll önce gelen dosyada hangi script dilinin kullanıldığına bakar. Ve buna
göre kendini hazırlar. Nereden mi anlar. Belki dikkatinizi çekmiştir. ASP veya
Java dosyalarında. ScriptLanguage diye bir satır. İşte buradan anlar. Asp.dll
sonra bu derlediği bilgileri, tamamen asp kodlarından ayrılmış, temiz bir halde
browser'a gönderir. Bizde böylece sadece HTML kodlarını görürüz. ASP yazmak için
iki dil kullanabiliriz.
Visual Basic ve Java Script... Fakat şu anda dünyada en geçerli olanı Visual
Basic'tir. İşin bir ilginç yanı da şudur. Normalde Netscape ASP Scriptini
yorumlayamaz. Ama bizim kodlarımızda böyle bir korkumuz yoktur. Çünkü niye.
Hatırlayın bakalım niye? Umarım çoğunuz püf noktasını anlamıştır. Çünkü "asp.dll"
Browser'a VB kodlarından tamamen arındırılmış, yorumlanmış, tertemiz bir HTML
sayfası gönderir. Ve böylece bizim de acaba netscape'i olanda çalışacak mı diye
bir korkumuz kalmaz.
STATİK SAYFA NEDİR?
Statik sayfa onu oluşturan
kişinin ( webmaster ) bu sayfanın içeriğini bitirdiği tamamladığı ve
kullanıcıların bu sayfaya her uğradıklarında aynı içeriği gördüğü sayfalardır.
İçeriklerinin değişmesi için yeniden tasarlanılmaları gereklidir. Bu zaman ve iş
gücü kaybına yol açan bir etkendir.
DİNAMİK SAYFA NEDİR?
İçeriği tamamı ile önceden
belirlenmiş bazı kriterlere bağlı olarak değişen sayfaları dinamik sayfalar
olarak adlandırabiliriz. Bu değişiklik sayfanın aldığı bazı girdilere göre
olabilir.
ASP SAYFALARININ
ÇALIŞMA İLKESİ
Şimdi, ilk ASP'mizi
çalıştırdığımıza göre, biraz teknikten söz edebiliriz. HTML'in ziyaretçinin
bilgisayarında çalıştığını biliyorsunuz; istemci Browser, sizin URL hanesine
adını yazdığınız HTML dosyasını yine adresteki sunucu Web Server'dan ister. Web
Server da bu dosyayı bulur ve içinde kayıtlı resim ve diğer unsurlarla birlikte
istek sahibine gönderir. Fakat kimi zaman Server'a bize sadece bir dosyayı
göndermesini değil, fakat bu dosyanın içinde kayıtlı komutlar varsa onları icra
etmesini de bildirebiliriz. Bunu yapmanın bir yolu CGI programlarıdır. Bir diğer
yolu ise ASP'dir. Web Server, kendisinden bir ASP belgesi talep edildiğinde,
kendi kendine "Dur bakalım! ASP istendiği zaman hemen alıp göndermek yok, önce
bunu ASP.DLL programına gönderelim.. Ondan sonra işimize devam ederiz!" der.
ASP.DLL, kendisine bir
.asp dosyasının geldiğini görünce, hemen ASP'lerin Anayasası olan global.asa'nin
çalışıp çalışmadığına bakar. global.asa, tıpkı diğer ASP dosyaları gibi
bir düz yazı dosyasıdır ve ASP programlarının çalışma koşullarını düzenleyen
kuralları içerir. (Bu dosyayı sırası gelince ele alacağız.) Yukarıdaki örnekte
gördüğümüz gibi ASP dosyası hem HTML kodları içerir, hem de içinde bir Script
diliyle yazılmış kodlar vardır. ASP'ye "program" özelliği kazandıran bu Script
dili ile yazılmış kodlardır. ASP.DLL, önce gelen .asp dosyasında hangi Script
dilinin kullanıldığına bakar ve bunun için gerekli ortamı oluşturur; yani bu
Script dilini yorumlayacak programı çalıştırır; bu program Script'i yorumlar ve
icra edilecek komutları icra eder; ASP.DLL, icra edilen komutlar, işletim
sisteminin yardımını istiyorsa (örneğin bir veritabanından veri çekmek gibi,
veya dosya sistemine bir dosya açtırmak, yazdırmak, sildirmek gibi) bu yardımın
edinilmesini de sağlar. Bütün bu işlerin sonunda sizin yazdığınız HTML kodlarına
ek yapmak (örneğin bir tablonun içini, çekilen verilerle doldurmak veya dosya
sisteminden edinilen bir dosyanın içeriğini sayfaya aktarmak gibi) gerekiyorsa
bu ekleri ASP.DLL yapar.
ASP.DLL, kendisine sevk
edilen dosyayı satır satır okur ve önce dosyadaki ASP kodlarının gerektirdiği
HTML değerlerini bulur; yani önce ASP icra edilir, gereği yerine getirilir.
Sonra HTML bölümleri ile birleştirilip sonuçta sunucuya saf ve temiz bir HTML
sayfası gönderilir. Bu sayfanın içinde bir satır bile ASP kodu bulunmaz. Eğer
sayfanıza ziyaretçinin Browser'ında çalışması amacıyla Javascript veya VBScript
kodları koydu iseniz, elbette bu kodlar HTML'in parçası olarak ziyaretçiye
gidecektir. Fakat giden sayfada artık ASP'ye ilişkin hiç bir şey kalmamış
olacaktır.
ASP'nin Dili
ASP, bir teknolojidir.
Kendi başına bir yazım kuralı yoktur. ASP tekniğini kullanabilmek için, ASP
sayfasının talep edilmesi halinde ziyaretçiye gönderilmeden önce ASP.DLL'ye
teslim edilmesi bu teknolojinin kullanılabilmesi için hemen hemen tek şarttır.
Bunu, dosya uzantısını .asp yaparak sağlarız.
ASP.DLL ise, dünyada
mevcut bütün Script dilleri ile verilecek komutları kabul edebilir. Sadece ASP.DLL'e
sayfadaki kodların hangi dilde olduğunu söylemeniz gerekir. Bunu, ASP sayfasının
birinci satırında yaparız. Örneğin ASP'ye VBScript dilini kullanmasını belirtmek
için bu satırı şöyle yazarız:
<% @Language=VBScript %>
ASP sayfalarında
genellikle VBScript, JavaScript ve JScript kullanılır. Ancak örneğin Perl
dilinden türetilen PerlScript, PHP'den türetilen PHPScript de giderek ilgi çeken
ASP dilleri arasına giriyor.
Bir ASP sayfası içinde
farklı Script dilleri kullanılabilir.
Biz bu kitapçıkta
örneklerimizi VBScript diliyle yazacağız.
YAZILIM KURALLARI
VBScript komutları,
anahtar kelimeleri ve değişken adlarının büyük harf-küçük harf olması önemli
değildir. Yani yukarıdaki ifadelerden birini şu biçimlerden birinde
yazabilirdik; kodumuz yine de çalışırdı:
For fontBoyut = 1 To 7
FOR FONTBOYUT = 1 TO 7
for fontboyut = 1 to 7
Fakat... Bu demek
değildir ki, VBScript ile kodlamanın kendi gelenekleri yok! VBScript'çiler
genellikle komutların birinci harfini büyük yaparlar:
For
gibi. Değişken adlarında ise kendinize anlamlı gelen bir biçim tutturabilir ve
öyle devam edebilirsiniz.
Eğer bir kod satırı çok
uzun geliyor ve daha sonra anlaşılması imkansız derecede uzuyorsa, bu satırı alt
çizgi (_) ile aşağı satırda devam ettirebilirsiniz. Örnek:
<% If degisken1 > 1 And _
değisken1 <>
DEĞİŞKENLER
İyi programcılık
değişkenlerin önceden beyan edilmesini gerektirir. Bunu DIM komutuyla yaparız.
DIM, Dimension (boyutlandır) kelimesinden kısaltılmıştır. Pek akıllıca görünmese
de bu komut, bilgisayarın değişken yeri olarak bir bellek alanının boyutunu
belirtmesini sağlar.
Değişkenlere verilecek
ismimlerin anlaşılır olması programın okunulurluğunu kolaylaştırır. Ayrıca
değişken tanımlamaları ile ilgili bazı kurallar mevcuttur. Bu kurallar aşağıda
verilmiştir:
1-
Değişken ismi bir harf ile
başlamalıdır
Ad1,Ad2 şeklinde değişken tanımı yapılabilir fakat 1Ad veya 2Ad kullanımı
yanlıştır.
2-Değişken isminde boşluk bulunamaz. Bunun yerine alt çizgi karakteri
kullanılabilir.
Adi_Soyadi doğru bir kullanım fakat Adi Soyadi gibi arasında boşluk içeren
değişken tanımı yapılamaz.
3-Değişkene verilecek isim Vbscript komutlarını içeremez
Dim bir değişken ismi olamaz.
4-Değişken ismi 255 karakterden fazlada olamaz.
<% DIM Gun, Ay, Ogrenci, Not Gun = "Pazartesi" Ay = "Ocak" Ogrenci = "Necip" Not = 5 %>
Bir ASP sayfasının
birinci satırı olarak
<% OPTION EXPLICIT %>
yazarsanız VBScript DIM
komutuyla belirlenmemiş değişken kullanmanıza izin vermez; kullanırsanız hata
verir ve durur. Bu ifadenin işinize çok yarayacağı bir diğer nokta, kodda
değişken adını yazarken hata yapmanızı önlemektir. VBScript sizin hata
yaptığınızı bilemeyeceği için yanlış kelimeyi yeni bir değişken sayacaktır.
Değer atamadığınız bu yeni değişkeni kullandığınız yerlerde ya programınız hata
verir, ya da kendisine doğru görünen işlemler yapar, fakat beklediğiniz sonucu
elde edemezsiniz. OPTION EXPLICIT, yanlış yazdığınız değişkeni yeni
değişken sayarak önceden tanımlanmamış değişken kullandığınızı düşünerek,
duracaktır.
DİZİ DEĞİŞKENLERİ
VBScript'in
kullanılmaya hazır bir çok fonksiyonu vardır; bunlardan biri olan Array ile,
kolayca dizi değişken oluşturabiliriz. Diyelim ki, Gunler(7) dizi-değişkenini
gün adları ile doldurarak oluşturmak istiyoruz:
<% Dim Gunler = Array ("Pazartesi" , "Salı" , "Çarşamba" , "Perşembe" , "Cuma" , "Cumartesi", "Pazar") %>
ile hem dizi-değişkeni
oluşturabiliriz; hem de değerlerini atayabiliriz. Bu suretle oluşturduğumuz dizi
değişkenin üyelerine daha sonra sıra numaraları ile atıfta bulunabilirsiniz.
Örneğin:
<%=Gunler(6)%>
bize Pazar'ı verir.
Neden? Çünkü hayatlarının büyük bölümünü penceresiz ortamlarda geçiren kişiler
olan dil asarımcıları, sayı saymaya biz normal insanlar gibi 1'den değil 0'dan
başlarlar; dolayısıyla Gunler dizi-değişkeni Gunler(0)'dan başlar!
REDİM :
Bazen elinizde eleman sayısı değişen bir data girdisi olabilir bu gibi
durumlarda kullanılacak dizinin boyutuda değişken olabilir. Programınızın
herhangi bir yerinde kullanılan bir diziyi yeniden boyutlandırma ihtiyacı
duyulursa Redim keyword ü kullanılabilir böylece programımızın çalışması
esnasında dizimizi yeniden boyutlandırabiliriz. Ancak unutulamaması gereken bir
nokta bir dizi yeniden boyutlandırıldığında içerdiği eski datalar dizi
içerisinden atılıır. Bir dizi içerisinde bulunan eski veriler kullanılmak
isteniyorsa prereserve keywordu kullanılabilir.
ÇOK BOYUTLU DİZİLER
Bazı uygulamalarda matris
yapısında dizi tanımlamalarına ihtiyaç duyulabilir. Böyle durumlarda çok boyutlu
dizi tanımları kullanılabilir. Çok boyutlu dizi tanımı kullanılacak dizinin
boyutları verilmek süreti ile gerçekleştirilebilir.
Dim myarray(3,3)
Şeklinde bir tanımlama 3 X
3 boyutlarında bir dizi oluşturur bu diziye atama yapılmak istenildiğinde ise:
myarary(0,0)="test"
myarary(0,1)="deneme"
myarary(0,2)="test2"
myarary(1,0)="deneme2"
myarary(1,1)="111-23-4"
myarary(1,2)="Mustafa"
şeklinde atama yapılabilir
SABİT DEĞERLER
VBScript'te bir kere
verdiğiniz değeri hiç değişmeyen unsurlar (değişken diyemezdik, değil
mi?) vardır. Sabit değer, bütün ASP sayfası boyunca (hatta isterseniz, bütün
site, yani Uygulama boyunca) değişmeden kalır. Bu değerleri Const (constant,
sabit kelimesinden türetilme) komutuyla belirtiriz:
Const DolarDeger = 560780
Const SirketinAdi = "Web Tasarım ve Site Onarım A.Ş."
Const Slogan = "Siteler ve Kırık Kalpler Onarılır"
VERİ TİPLERİ
1- Byte
1 Baytlık
işaretsiz tamsayı tipidir. 0 ile 255 arasında değer alabilir.
2-Integer
2 Baytlık işaretli
tamsayı tipidir. -32.768 ile 32.767 arasında değer alabilir.
3-Long
4 Baytlık işaretli
tamsayı tipidir. -2.147.483.648 ile 2.147.483.647 arasında değer alabilir.
4-Long
4 Baytlık ondalık
sayı tipidir. +- 3.402923 X 10 38 ile +- 1.401298 X 10-45 arasında değer
alabilir.
5-Double
8 Byte lık ondalık
sayı tipidir. +- 1.79769313486232 X 10308 ile +-4.94065645841247 X 10-324
arasında değer alabilir.
6-String
Karakter sınırı
verilmezse 2 milyar karaktere kadar atama yapılabilen sayısal olmayan veri
tipidir. Bu tip karakter sayısı +10 byte yer kaplar. String bir veri tipi
oluşturmak için değişkene atanacak değer " " işaretleri içerisinde yer
almalıdır.
Adi="Mehmet"
7-Date
8 byte yer
kaplayan bu değişkene 1/1/100 ile 31/12/9999 arasındaki tarih ve 0:00:00 ile
23:59:59 arasındaki saat atmaları yapılabilir. Bu tipteki değişkenlere atama
string veri tipinde olduğu gibi veya # # karakterleri arasında yapılabilir.
Dogum_tarihi=#19/08/1978#
8-Boolean
2 byte lık bir
veri tipi olmasına rağmen sadece True veya False değerleri alabilir. Yani daha
çok iki durumlu değişkenlerde kullanılır. Bu tipten tanımlanan değişkenlere
direkt True veya False atanabileceği gibi sayısal değerlerde atanabilir.. Atanan
sayı 0 ise False, değilse True kabul edilir.
Evli=True
Evli=1
VERİ TİPİ DEĞİŞTİRME
İŞLEMLERİ
Bazen program içerisinde
atnımlanmış veya içeriğine bir değer atanmış bir tipdeki değeri başka bir tipe
değiştirme ihtiyacı duyulabilir. Bir veri itpini bir değerden diğerine çevirmek
için kullanılabilecek veri dönüşüm fonksiyonları aşağıda verilmiştir.
Ccur (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Currency veri tipine dönüştürür.
Cdbl (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Double veri tipine dönüştürür.
Cint (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Integer veri tipine dönüştürür.
Clng (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Long veri tipine dönüştürür.
CVar (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Variant veri tipine dönüştürür.
CBool (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Booolean veri tipine dönüştürür.
CByte (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Byte veri tipine dönüştürür.
CDate (ifade) :Parantez içinde verilen ifadeyi Date veri tipine dönüştürür.
CInt
Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CInt(ifade)
Örnek:
mystr = "12"
myint = CInt(mystr)/3 'myint değişkeninin değeri : 4
CStr
Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CStr(ifade)
Örnek:
myint = 41
mystr = CStr(myint) + " kere maşallah" 'mystr değeri : "41 kere maşallah"
CDate
Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CDate(ifade)
Örnek:
mystr = "Ekim 12,
1998" ' sunucu sistemin saat/tarihi İngilizce ise değişir.
mydate = CStr(mystr) 'mydate değeri : 12.10.1998
VarType
<% degisken_1 = 12 degisken_2 = "Ben sendeyim sen bendesin Rüveyda..." degisken_3 = #08-12-2000# response.write vartype(degisken_1) 'sayfaya 2 yazar response.write vartype(degisken_2) 'sayfaya 8 yazar response.write vartype(degisken_3) 'sayfaya 7 yazar %>
TypeName
Pi=3
Tarih=#10/10/1998#
Test="Selam Millet"
Response.write TypeName (pi) ‘Sayfaya byte yazar
Response.write TypeName (tarih) ‘Sayfaya date yazar
Response.write TypeName (text) ‘Sayfaya text yazar
TEST FONKSİYONLARI
VBScript'te
kullandığımız bazı değişkenlerin o andaki durumu, programımızın akışını
kontrolde kullanacağımız bilgiyi sağlayabilir. Sözgelimi bir değişkenin değeri
boş ise, ziyaretçimizin formu tam olarak doldurmadığını düşünebiliriz. VBScript,
bize değişkenlerin durumunu sınamamız için bazı özel fonksiyonlar sağlar. Bu
özel fonksiyonlardan dönen değer True (doğru) veya False (yanlış)
olur; doğru sonucun değeri -1, yanlış sonucun değeri ise 0'dır:
IsArray
Bir değişkenin
dizi-değişken (Array) olup olmadığını sınar.
IsDate
Bir değişkenin
değerinin tarihe (Date) çevrilip çevrilemeyeceğini sınar.
IsEmpty
Bir değişkenin
tanımlanıp değer atanmış olup olmadığını sınar.
IsNull
Bir değişkenin
geçerli bir değer tutup tutmadığını sınar.
IsNumeric
Bir değişkenin
sayı olarak işleme tabi tutup tutulamayacağını sınar
IsObject
Bir ifadenin
geçerli bir ActiveX veya OLE nesnesine referansta bulunup
bulunmadığını sınar.
TypeName
Bir değişkenin
türünü belirtir.
VarType
Bir değişkenin
türünü belirten sayıyı verir.
Şimdi ASP için gerekli
VBScript bilgisi bu kadar değil tabiî. Ama bu, işe başlamamız için yeter. İlerde
yeni VBScript komutları, veya fonksiyonları ile karşılaşırsak (ki size garanti
ederim, karşılaşacağınızı!) onları orada kısaca ele alırız. Ama yukarıdaki
VBScript bilgisi, her zaman lazım!
OPERATÖRLER:
Bir programlama
dilinde veya scriptini kullanarak artimetik ve lojik işlemleri yapmak için
gerekli operatörler bulunur. Vbscripte de bazı işlemler operatörlerle yapılırken
bazıları ise fonksiyonlarla yapılır.
= Atama
X = 5
+ Toplama Print 20+5 '25
- Çıkarma Print 10-5 '5
* Çarpma Print 3*5 '15
/ Bölme Print 9/2 '4.5
\ Tam Bölme Print 9\2 '4
& String Toplama Print "Bayram" & "paşa" 'Bayrampaşa
Ù Üst Print 4Ù2 '16
Mod Bölmede Kalan Print 5 Mod 2 '1
And Ve Print 5 And 17 21
Or Veya Print 7 Or 17 '23
Not Değil Print Not &H1 '&HFFFE
Tesadüfî Sayı
Bilgisayarın matematik
işlemlerde, özellikle istatistik hesaplamalarla kullanılması tesadüfî
(rastlantısal) sayı üretmeyi gerekli kılmıştı. Fakat daha sonra bilgisayar
oyunları bu işlemi adeta zorunla hale getirdi. Rastlantısal sayı, bir dizide
tekrar etmesi belirli bir düzene tabi olmayan sayı demektir. Bilgisayar yokken,
tesadüfî sayı tabloları matematikçiler tarafından uzun uğraşlarla üretilirdi.
VBScript, bu amaçla
Visual Basic'in Randomize ve Rnd komutlarını almıştır.
Randomize, tesadüfî sayı üretme sürecini başlatır; Rnd da bu sayıyı
size verir. Kodunuzda bir yerde Rnd kullanacaksınız, ondan önce bir
yerlerde mutlaka Randomize komutunun yer alması gerekir. Bunun bir
uygulaması şu olabilir:
<% OPTION EXPLICIT %>
<% Dim TesadufiSayi Randomize TesadufiSayi = Rnd %>
<%=TesadufiSayi%>
Tam Sayı Elde Etmek
için: Int ve Round
Tamsayi = Int(KesirliSayi)
INCLUDE FILE
Bu seçeneğimiz asıl olarak, herhangi bir ASP dosyamızı
başka bir ASP dosyamıza dahil etmeye yarar.
STRİNG İŞLEMLERİ
UCASE AND LCASE
Ucase bir string içerisnde yer alan tüm karakterleri büyük karakterlere çevirmek
için kullanılan bir fonksiyondur. Bu işlemin tam tersini yani bir string içinde
yer alan karakterlerin tamamını küçük harflere çevirmeye yarayan fonksiyon ise
Lcase fonksiyonudur. Örnek vermek gerekirse "Selam Millet" string verisini
içeren değişken Ucase fonksiyonuna sokulduğunda yani :
yazi="Selam Millet"
Ucase(yazi) gibi bir işlemin sonucunda yazi değişkeni "SELAM MILLET" şekline
dönüşür. Aynı değişken Lcase fonksiyonuna sokulduğunda ise sonuç "selam millet"
olacaktır.
<% // Asp script bloğunun başladığını belirtir. yazi="Selam Millet" // yazi değişkenine atama yapılıyor response.write Ucase(yazi) // değişkenin içeriği büyük harfe dönüştürdü ve ekrana yazıldı. response.write Lcase(yazi) // değişkenin içeriği küçük harfe dönüştürdü ve ekrana yazıldı. %> // Script Bloğunun bitişi.
LEN
Bir stringin içeirsinde bulunan karakter sayısının bulunmasına ihtiyaç
duyulduğunda Len fonksiyonu kullanılır. Kullanım şekli:
Len (string) şeklindedir.
Örnek vermek gerekirse:
<% text="bunun içinde kaç karakter var" sonuc=Len(text) response.write sonuc %>
Yukarıda ki örneği
açıklayacak olursak text değişkenine içeriği "bunun içinde kaç karakter var"
şeklinde bir değer atanıyor daha sonra len fonksiyonu kullanılarak bulunan değer
yani stringin içerisnde yer alan karakter sayısı ki buna boşluklar (space ) de
dahil sonuc adlı bir başka değişkene atanıyor en son satırda ise sonuc
değişkenin içeriği ekrana yazılıyor.
LEFT AND RIGHT
Left ve Right
fonksiyonları bir string içerisinden sağ veya soldan istenilen karakterin
kopyalanmasını sağlamak amacı ile kullanılır. Bu string içerisinden seçilmiş bir
parçanın kopyalanması gibidir. Aşağıda Left ve Right kullanımlarına ilişkin
örnekler verilmiştir.
<% test="Buradanekadarçokinsanvarmış" soldan=Left(test,6) sagdan=Right(test,6) response.wrirte soldan response.wrirte sagdan %>
örneği açıklayalım ilk
satırda test adlı değişkene test="Buradanekadarçokinsanvarmış" satıı ile bir
atama gerçekleştiriliyor ikinci satırda kullanılan left(test,6) komutu ile test
stringi içerisinde soldan başlanarak 6 adet karakter kopyalanıyor ve kopyalanan
karakter soldan adlı değişkene atanıyor. Bu işlemin sonucunda soldan
değişkeninin değeri soldan="burada" oluyor çünkü tüm yazı içerisinde soldan
itibaren 6 karakter kopyalayacağımız left(test,6) ile belirtmiş oluyoruz. Aynı
işelm right fonksiyonu içinde geçerki burada test verisi içinden gene 6 karakter
kopyalıyoruz fakat bu işlem string içerisinde sağdan sola doğru yapılan bir
haraket ile gerçekleşiyor. Bu işelmin sonucundada elde edilen değer sagdan
değişkenine atanıyor. Sonuç itibarı ile sagdan değişkeninin içeriğide
sagdan="varmış" oluyor. Son 2 satırda ise elde edilen bu değerler ekrana
yazılıyor. (response.write kullanılarak)
MID
Bir string
içerisinde belirli bir aralığı kopyalamak istediğimizde kullanabileceğimiz
fonksiyon Mid fonksiyonudur. Genel kullanımı:
Mid(String , nereden_baslanacak , kaç_karakter_kopyalanacak) şeklindedir.
Bir örnek vererek daha iyi açıklamaya çalışalım.
test="Buradanekadarçokinsanvarmış"
sonuc=Mid(test,7,10)
response.write sonuc
test içersinde yer alan
test="Buradanekadarçokinsanvarmış" text içerisinde 7. ci karakterden başlamak
üzere toplam 10 karakter kopyalanarak sonuc adlı değişkene atanıyor sonuc
değişkenin değeri ise "nekadarçok" şeklinde oluyor ve response.write
kullanılarak sonuc ekrana (html data stream içerisine ekleniyor) yazdırılıyor.
INSTR
Instr fonksiyonu
kullanılarak bir string dizisi içerisinde yer alan bir karakterin nerede yer
aldığını (kaçıncı karakter olduğunu) bulmak mümkündür. Aşağıdaki örnek
incelenirse Instrt fonksiyonunun kullanımı daha iyi anlaşılabilir.
strtext="HowLong"
karakter_nerede=Instr(strtext,"Long")
strtext değişkenine
"HowLong" değeri atanmış ve instr fonksiyonu kullanılarak bu text içerisinde yer
aldı düşünülen "Long" un nerede başladığı bilgisi karakter_nerede adlı değişkene
atanmıştır. Burada karakter_nerede değişkeninin değer 4 olacaktır çünkü "Long"
strtext içerisinde 4. cü karakterden itibaren başlamaktadır. Eğer aranılan text
veya karakter bulunamaz ise Instr fonksiyoınu 0 değerini geri döndürür.
LTRIM, TRIM VE TRIM
Bu üç fonksiyon
verilen bir textin sağında, solunda veya hem sağında hem de solunda kalan
boşlukların atılmasını sağlamak için kullanılan fonksiyonlardır. Her üç
fonksiyonda sadece tek bir parametre alırlar ki buda boşlukların kaldırılmak
istenildiği text in tam kendisidir.
Ltrim textin solunda
bulunan tüm boşlukları, Rtrim textin sağında bulunan boşlukları Trim ise textin
hem sağında hemde solunda bulunan boşlukları çıkarmak için kullanılan bir
fonksiyondur.
REPLACE
Gayet faydalı bir
fonksiyondur. Uzun bir metin içerisindeki belirlediğiniz ifadeyi başka ifadeyle
değiştirmenizi sağlar.
Söz dizimi: REPLACE(string, değişecek_olan, yerine_konulacak,
başlangıç_indexi, değişiklik_sayısı, karşılaştırmakodu)
Parametreler:
String: İçinde değişiklik yapacağımız metindir.
Değişecek_olan: Metin içinde değiştirmek istediğimiz alt-dizgi
(sub-string) dir.
Yerine_konulacak: Belirtilen alt-dizginin yerine konulacak ifadedir.
Başlangıç_indexi: Değiştirme işleminin, stringin kaçıncı karakterinden
başlayacağıdır.
Varsayılan: 1
Değişiklik_sayısı: Çok açık. -1 yazılırsa bulunan tüm alt-dizgiler
değiştirilir.
karşılaştırmakodu: VBTextCompare için 1, VBBinaryCompare için 0
yazılabilir.
Varsayılan 0.
Replace fonksiyonu şu şekilde de işlev yapar. REPLACE(string, değişecek,
yerinekonulacak). Ancak fonksiyonun daha verimli kullanılabilmesi için tüm
parametlerinin belirtilmesi gerekir. Örnekleri inceleyin, anlayacaksınız.
Örnek:
Dim mystr
mystr = "Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden"
Response.write replace(mystr, "Ağır", "Hızlı", 1, -1, 0)
' sayfaya "Hızlı ağır çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "Ağır", "Hızlı", 1, -1, 1)
' sayfaya "Hızlı Hızlı çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "a", "A", 1, -1, 1)
' sayfaya "Ağır Ağır çıkAcAksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "a", "A", 1, 2, 1)
' sayfaya "Ağır Ağır çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.
Replace fonksiyonu bir çok
yerde yardımımıza yetişir. Örneğin bir formdan alınan içerikte yer alması
muhtelemel istenmeyen ifadelerin ayıklanması sağlanabilir. HTML taglerinin
kullanılması önlenebilir. Ve daha bir çok yerde REPLACE size büyük fayda
sağlayacaktır.
STRING FONKSİYONU
VBScript ten yine evlere
şenlik bir fonksiyon. Belirtilen sayıda karakterin tekrarını içeren string
oluşturuyor.
Örnek:
Response.write
STRING(5, "*") ' sayfaya "*****" yazar
SPLIT FONKSİYONU
Bir metinden belirlenmiş ayraçlar (delimiter) vasıtasıyla belirtilen sayıda
alt-dizgi içeren 0 tabanlı, tek boyutlu dizi üretir.
Sözdizimi: SPLIT(ifade, ayraç, sayi, karşılaştırmakodu).
(Sayi yerine -1 yazılırsa tüm belirlenen tüm alt-dizgiler işleme tabi tutulur.)
Ne iş yaptığını anlamak için örnek yapalım.
Örnek:
Dim mystr,
dizi(3)
mystr = "EvcilASP|Türkiye nin|ASP Bostanı"
dizi = SPLIT(mystr, "|", -1, 1)
Reponse.Write dizi(0) ' sayfaya "EvcilASP" yazar
Reponse.Write dizi(1) ' sayfaya "Türkiye nin" yazar
Reponse.Write dizi(2) ' sayfaya "ASP Bostanı" yazar
JOIN FONKSİYONU
Split fonksiyonuna göre
zır işlemi yapar. Bir dizinin elemanlarını belirtilen ayraç ile birleştirip bir
string üretir.
Sözdizimi: JOIN(ifade, ayraç)
Örnek:
Dim dizi(3), str,
str2
dizi(0) = "Ben"
dizi(1) = "Sekizinci"
dizi(2) = "Henri"
str = JOIN(mystr, "|")
str2 = JOIN(mystr, " ")
Reponse.Write str ' sayfaya "Ben|Sekizinci|Henri" yazar
Reponse.Write str2 ' sayfaya "Ben Sekizinci Henri" yazar
MANTIKSAL İFADELER
İf - Then
VBScript'in vereceğiniz
bir durumun bulunup bulunmadığını sınamasını sağlar. Genel yazım kuralı
şöyledir:
If şart Then
[şart doğru ise yapılacak işler]
Else
[şart doğru değilse yapılacak işler]
End If
İf...then yapısının en son
ve geniş kullanımı ise Elseif yapısı ile birden fazla şart içeren durumlardır.
<% if method= "Faks" then Response.Write "Lütfen Faks numaranızı giriniz " Elseif method= "Email" then Response.Write "Lütfen E-mail adresinizi giriniz" Elseif method= "Telefon" then Response.Write "Lütfen telefon numaranızı giriniz" Else Response.Write "Herhangi bir bilgi iletilmeyecektir" End if %>
Select Case
Olasılık sayısı artan daha karmaşık bir yapıda if...then yapısı karmaşık bir
çözüm olacaktır. Böyle durumlarda Select...Case yapısı daha uygun bir çözüm
olarak kullanılır . Aşağıda verilen örneğe göz atalım:
<% Select Case Secim Case "Faks" Response.Write "Lütfen Faks numaranızı giriniz" Case "Telefon" Response.Write "Lütfen telefon numaranızı giriniz" Case "E-mail" Response.Write "Lütfen e-mail adresinizi giriniz" End Select %>
DÖNGÜLER
For..Next döngüsü
Programın bir işi
belirli kere yapmasını istiyorsak, ona yapacağı işi bir sayaç değişkeniyle
birlikte, For döngüsüyle bildiririz:
For sayaç = başlangıç To son Step adım
...yapılacak işler...
Next
While...Wend
Ne var ki, program
mantığı bazen bize böyle açık ve seçik bir sayaç kurma imkanı vermez. Sayaç
olarak kullanacağımız değer, programın başka bir bölümü tarafından üretiliyor
olabilir. Veya bu değer ziyaretçi tarafından belirlenmiş olabilir. Özetle
yapılmasını arzu ettiğimiz işin ancak sayaç bir değerden azsa, çoksa veya eşitse
yapılmasını, bu durum değişirse durmasını isteyebiliriz. Bunu While
(..iken) komutuyla yapabiliriz. While döngüsünü kullandığımız zaman
sayacı bizim arttırmamız gerekir. Sözgelimi, yukarıdaki programın 7 günün tümünü
ekrana yazmasını değil de, mesela gün sayısı 5'den küçük ise yazmasını istiyor
olabiliriz. Bu durumda kodumuzda For.. Next arasında kalan bölümde şu
değişikliği yapabiliriz:
While sayac <= 5 Response.Write Gunler(sayac) Response.Write "
"
sayac = sayac + 1
wend
Do..Loop
Do
(Yap) komutu ile kuracağımız döngüler iki ayrı türde olabilir: bu döngü ile bir
dizi komutu, bir koşul doğru iken veya doğru oluncaya kadar yaptırabiliriz. Bu
yöntemlerden her biri iki ayrı şekilde yazılabilir. Bir koşul doğru iken bazı
işlerin biteviye yapılmasını istiyorsak, Do While yöntemini kullanırız:
Do While koşul
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript
koşul doğru olduğu sürece istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop
kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de
yararlanabiliriz:
Do
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop While koşul
Burada, Loop
komutu şartın hâlâ doğru olup olmadığını sınar ve doğru ise verilen işleri
yapar; artık değilse bir sonraki satıra geçer. Döngünün bir şart gerçekleşinceye
kadar bir işi yapmasını ise Do Until yöntemiyle sağlarız. Bu durumda
döngü şöyle yazılır:
Do Until koşul
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript
koşul doğru oluncaya kadar istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi,
döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Do
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop Until koşul
For Each... Next
For...Next kullanımının
özel bir türüdür. Bir dizi veya koleksiyon içerisinde kullanılır. (Koleksiyon
nedir ? Daha detaylı olarak anlatılacaktır. ) For döngüsü dizi veya koleksiyon
içerisinde kalan eleman sayısı kadar gerçekleştirilir. Aşağıda ki örneği
inceleyebilirsiniz.
<% Dim eleman Dim sehirler(2) sehirler(0)="Ankara" sehirler(1)="İstanbul" sehirler(2)="Ordu" For Each eleman In sehirler Response.Write eleman & "
"
Next
%>
Kod Nasıl Çalışır ?
Döngü şehirler
dizisi içerisinde yer alan her eleman ( Şehir için, her dizi elemanı ) için
tekrarlanır. Eleman (şehir ) sayısı 3 olduğuna göre döngü 3 defa tekrarlanacak
ve ekrana dizinin içerisinde yer alan elemanlar yazılacaktır
Döngüyü durdurmak
isterseniz
Bir döngüden
belirlediğiniz koşul gerçekleşsin-gerçekleşmesin çıkmanız gerekebilir. Bunu bir
başka değişkendeki değişiklik zorunlu kılabilir. Bir döngüden çıkmak için
Exit (çık) ifadesini kullanabilirsiniz. Bu ifade, döngünün yaptığı işler
arasında, genellikle bir If deyimi ile birlikte yer alır. Örneğin:
For sayac = 1 to 10
[..bir takım işler yap..]
If Degisken1 > Degisken 2 Then Exit For
[..bir takım işlere devam et..]
Next
SÜREÇLER (PROSEDÜRLER)
VBScript'te programın
akış kontrolünde kullanacağınız bir diğer grup araç ise örneğin Javascript veya
Perl'de fonksiyon dediğimiz gruplandırılmış ve isimlendirilmiş işlem
kümeleridir. Bu kümeler programın bir yerinde topluca dururlar ve programın
başka bir yerinden isimleriyle çağrılırlar; veya bu kümelere isimleriyle
referans yapılır.
VBScript'te bu
kümelenmiş kod gruplarına Prosedür (Süreç) denir. iki türlü olur: fonksiyon (Function)
ve Subroutine (sab-rutin okunur; kısaca Sub diye yazılır ve sab
diye okunur). Bu iki süreç arasındaki başlıca fark, fonksiyondan kendisini
çağıran komuta daima bir değer döner; Sub'dan dönmeyebilir. Sub,
yapacağı işi yapar ve programın kontrolünü kendine atıf yapılan noktaya
devreder. VBScript'de bir programa farklı yerlerde sık sık aynı işi
yaptırıyorsak, bunu bir Sub ile yaptırırız; fakat programımıza bir değer
gerekiyorsa, bu değeri bir fonksiyona hesaplattırırız. Her ikisi de kendilerine
atıfta bulunan veya kendilerini göreve çağıran satırdan (komuttan, deyimden)
verilebilecek değerleri kabul edebilirler.
Biraz karışık oldu; ama
bunu ilerde gerçek ASP uygulamaları yazarken daha iyi anlayacağız. Şimdilik bir
iki noktayı öylece öğrenmeye bakalım. Bir fonksiyonun adı, tıpkı bir değişken
adı gibi, fonksiyonun ürettiği değeri tutar; ve bu değer kendisini çağıran
komuta verilir. Diyelim ki, programımızın çeşitli noktalarında yazı-tura atıp,
elde edilecek sonuca göre bir iş yapmak zorundayız. Bu ihtiyacın doğduğu yerde,
yazı-tura komutlarını yazabiliriz. Ancak bu ortaya çok uzun bir programın
çıkmasına sebep olur. Oysa yazı-tura işlemlerini bir fonksiyonda toplar ve
ihtiyaç halinde sadece bu fonksiyonu çağırırsak ve fonksiyon bize o anda yazı mı
geldiğini, yoksa tura mı geldiğini bildirirse, işimiz çok kolaylaşmış olur.
Böyle bir fonksiyon,
yukarıdaki örnekten hareketle, şöyle olabilir:
<% Function YaziTura Dim ParaAt Randomize ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1 If ParaAt = 1 Then YaziTura = "Yazı" Else YaziTura = "Tura" End If End Function %>
Bu fonksiyonu, ASP
programının herhangi bir yerinden, şöyle bir yöntemle çağırabilir; ve vereceği
sonucu programın akışına uygun şekilde kullanabilirsiniz:
<% NeGeldi = YaziTura Response.Write NeGeldi %>
Fonksiyonun sonunda
End Function ifadesinin bulunduğuna ve fonksiyonun elde ettiği sonucu kendi
adına atadığımıza dikkat edin. DIM ifadesiyle böyle bir değişken
tanımlamadığımız halde VBScript, fonksiyonu çağırdığınız anda bunu kendiliğinden
yapacaktır.
Aynı işlemi Subroutine
(Sub) olarak yazabiliriz. Fakat bu kez Sub, elde edeceği değeri kendisi
kullanacak ve bittiği anda kontrol programa geri dönecektir:
Argümanli;
<% Sub prosedürün_ismi (arguman1, arguman2, .. , argumanN) ' kodlar, kodlar, kodlar... End Sub %>
argümansız;
<% Sub yildirim_gursesin_anisina() Response.write "leylaklar dökülür, güller ağlasın" End Sub %>
Fonksiyon adlarının
sonuna, bizden beklediği değer varsa onları belirleyen değişken adlarını
parantez içinde yazarız. Fonksiyon bizden bir değer beklemiyorsa açılan kapanan
(boş) parantezlere ihtiyaç yoktur. ancak bir çok VBScript programcısı bunu adet
edinmiştir. Sub'ların çağrılması, fonksiyondan farklıdır. Sub'ın
icra edilmesini istediğiniz noktaya sadece adını yazarız. Sub'lar
işleyebilmek için bizden değer bekliyorsa, bu değerleri Sub adının
yanına, parantez içine almadan ve virgülle ayırarak, yazarız. Örneğin, Hesapla
isimli ve bizden iki değer bekleyen bir Sub şöyle çağrılır:
Argümanlı sub işletimi
<% ' tercih 1 Call prosedur_ismi ( arguman1, arguman2, .. , argumanN ) ' tercih 2 prosedur_ismi arguman1, arguman2, .. , argumanN %>
Argümansız sub işletimi
<% ' başka işler... Call yildirim_gursesin_anisina() ' veya yildirim_gursesin_anisina %>
Bu Sub işini
bitirdiği anda programın akışı, Sub'a atıf yaptığımız noktada devam eder.
EXIT SUB
Son olarak <% exit sub %>
deyimini yad ederek bitirelim. Bu deyimi bir sub bloğu içinde kullanırsanız
program akışı, bu deyimi görür görmez o sub bloğundan çıkar ve bu sub hangi
satırdan çağrılmışsa o satırdan sonraki kodları icra etmeye koyulur. Buna
ihtiyacmız olur mu? Evet, olur. Zaten bu deyim, bir şartlı sınama bloğu içinde
kullanılır genellikle. Belli bir koşul gerçekleştiğinde veya gerçekleşmediğinde
sub içerisinde, diğer deyimlerin işlenmeden çıkılmasını sağlar. Aşağıdaki banal
örneğe bakalım:
<% pay = 5 payda = 2 Call bol ( pay, payda ) pay = 16 payda = 0 Call bol ( pay, payda ) Sub bol ( x , y ) If y=0 Then Response.Write x & " \ " & y & ": müjde! divijın bay ziro.. bumm.." exit Sub End If bolum = x \ y ' tam bölme kalan = x mod y Response.Write x & " \ " & y & " bölümü : " Response.Write "bölüm: " & bolum & " : kalan: " & kalan & "
"
End Sub
%>
TARİH VE SAAT
Belki de Web'in zamana
çok bağlı oluşu dolayısıyla, Visual Basic'in hemen hemen bütün zaman-tarih
fonksiyonları VBScript'te de kullanılır.
Date: Bugün tarihini verir. (25.03.2000 gibi)
Time: O andaki saati verir. (22:24:40 gibi)
Now: O andaki tarih ve saati birlikte verir. (25.03.2000 22:24:40 gibi)
VBScript'in buna ek
olarak Weekday (haftanın günü), WeekdayName (günün adı) ve
Monthname (ayın adı) fonksiyonları da vardır. Bu fonksiyonlar değerlerini
Date fonksiyonuna göre alırlar. Örneğin,
<%= WeekdayName(Weekday(Date))%>
komutu bize bugün
Cumartesi ise "Cumartesi" değerini verir.
<%= MonthName(Month(Date))%>
komutu bize bu ay Mart
ise "Mart" değerini verir. VBScript'in bunlara ek olarak Day (gün),
Month (ay) ve Year (yıl) fonksiyonları da değerlerini Date
fonksiyonundan alarak, size bir rakam verirler. Eğer tarih 25 Mart 2000 ise:
<%= Day(Date)%>... 25
<%= Month(Date)%>... 3
<%= Year(Date)%>... 2000
değerini verir.
VBScript, bu değerleri doğruca işletim sisteminden alır. Dolayısıyla işletim
sisteminin bölgesel ayarları Türkiye için yapılmışsa, gün adları Türkçe olarak
dönecektir. Ayrıca, tarih ve saat biçimleri de bölgesel ayarlara bağlı olarak,
ay önde, gün arkada veya tersi, saat de 12 saat veya 24 saat esasına göre döner.
ASP programlarınızı kişisel Web Server'da denerken kendi bilgisayarınızın tarih
ve saatini; gerçek Internet'te çalıştırırken Server'ın tarih ve saatini
alırsınız. Sayfalarınızda ay ve gün adlarını Türkçe görüntülemek için, önce
Server'ın bölgesel ayarlarını sınamanız ve eğer isimler Türkçe gelmiyorsa,
bunları çeviren Sub'lar veya fonksiyonlar yazmanız gerekebilir.
SERVER NESNESİ
Web Server, ASP için
bir nesnedir, ASP'nin bir çok işini bu nesnenin özellikleri ve metodları
halleder. Server nesnesinin bir özelliği (ScriptTimeout) ve dört metodu (CreateObject,
HTMLEncode, URLEncode, MapPath) vardır. Web Server çalıştığı bilgisayarın
sizin siteniz adına yönetiminden sorumludur; dolayısıyla bu kadar az özellik ve
metodu var diye bu nesneden çok yararlanmayacağımızı sanmayın. ActiveX ve COM
bileşenlerini çalıştırmak Server'ın görevidir.
ScriptTimeout
Özelliği:
Diyelim ki bir ASP Script'i ya bizim, ya ziyaretçinin, ya da Server'ın bir
hatası yüzünden sonsuz döngüye girdi! Döngünün durması için gerekli şart asla
yerine gelmiyor ve Script bir türlü yapacağı işi yapıp, sonlandırmıyor. Bu
durumlarda ziyaretçinin ve tabiî Server'ın sonsuza kadar beklemesi mümkün değil!
Programın bir şekilde durdurulması gerekir. Bunu hemen hemen bütün Web server
programlarının Script Timeout (Script süre sınırı) diyalog kutusuna bir
değer girilerek yapılır. Öreğin MS-Internet Information Server için varsayılan
Script Timeout süresi 90 saniyedir. Yani ISS, herhangi bir Script'in
çalışıp-durmasını 90 saniye bekler; bu sürenin sonunda Script'in çalışması
tamamlanmazsa ziyaretçiye arzu ettiği sayfanın veya unsurun bulunamadığını
bildirir. Bu süreyi (Server'ın varsayılan değerinin altında) kısaltmak değilse
bile uzatmak elimizdedir. Bunu ScriptTimeout özelliğini kullanarak
yaparız. ASP sayfasının herhangi bir yerine örneğin şu kodu koymak yeter:
<% Server.ScriptTimeout = 100 %>
Bu örneğe göre
Server'ın varsayılan Script Timeout süresi 90 saniye ise 100 saniyeye
çıkmış olur.
Böyle bir şeyi neden
yapmak isteyebiliriz? Script'iniz çok karmaşık veya başka bir Server'daki
veritabanından veri çekiyor, olabilir. Gerçi bu anlamda 90 saniye bilgisayar
milleti için bir asır anlamına gelir, ama yine de durdurulmasaydı işini
başarıyla tamamlayacak bir Script, bu sürenin kısalığı yüzünden Server
tarafından durdurulabilir. ASP sayfalarınız çok karmaşıksa ve sürekli Timeout
hatası veriyorsa, hata aramadan önce bu süreyi uzatabilirsiniz.
CreateObject Metodu:
İlk ASP kodunu yazdığımız andan beri bu metodu kullandığımızı görüyorsunuz.
CreateObject (nesne oluştur) olmasa idi, dört mevsim birbirini izleyebilir,
Dünya Güneş'in etrafında dönebilir miydi? Hiç sanmam. Fakat lütfen o
CreateObject ile bu CreateObject'i birbirine karıştırmayın. Yukarıda
kullandıklarımız Scripting nesnesinin bir metodu idi; bu Server nesnesine
aittir. Diyelim ki sayfanızda reklam amaçlı banner grafiklerini belirli
zaman aralığı ile veya ziyaretçiye gönderdiğiniz Cookie (çerez)
bilgilerine göre değiştirmek istiyorsunuz. Bunun için diyelim ki MS-Web Server
Programının AdRotator bileşininden yararlanacaksınız; şöyle bir kod
işinizi görebilir:
<% Set Reklam = Server.CreateObject ("MSWS.AdRotator")%>
<%= Reklam.GetAdvertisement("/reklamlar/buyukbanka.txt")%>
Burada
GetAdvertisement, Server'ın AdRotator bileşininin bir metodudur.
Server'ın CreateObject metodundan, veritabanına ulaşırken de
yararlanacağız.
MapPath (Yolu
belirle) Metodu:
Web Server açısından "kök dizin" (root directory) Server'ın bulunduğu
bilgisayarın sabit diskinde, herhangi bir klasör olabilir. Örneğin IIS için bu
varsayılan değer olarak "C:\inetbup\wwwroot" klasörüdür. Özellikle ASP ile
"program niteliğinde siteler" yapmaya başladığımızda, sitenin ilgili bütün
dosyalarının bulunduğu bir dizin için yol belirlemek isteyebiliriz. Bunu Server
nesnesinin MapPath (Yolu belirle) metodu ile yapabiliriz:
WebDizini = Server.MapPath("/benim_site")
Bu komutla WebDizini
değişkenin değeri muhtemelen şöyle olacaktır: "C:\inetbup\wwwroot\benim_site\"
Fakat bu metodun sadece böyle duragan biçimde kullanılması gerekmez; bazen
sayfalarımızda ziyaretçi ile etkileşmenin sonucu olarak varsayılan Web
dizinimizi değiştirmek isteyebiliriz. Sözgelimi biri Türkçe, diğeri İngilizce
iki sitemiz varsa, ve ana sayfamızda ziyaretçi Türkçe'yi seçtiyse, o noktadan
itibaren Web uygulamamız için Web kök-dizini, "/turkish/" olacak ve mesela
resimlerimiz için verdiğimiz "/resimler/" dizini kök dizinde değil,
"/turkish/resimler/" klasöründe aranacaktır. Web yolunu dinamik olarak, yani
ziyaretçinin tercihine bağlı şekilde değiştirebilmek için, önce ziyaretçiden
gelecek bilgileri nasıl kullanacağımıza, yani Request (talep) nesnesine
değinmemiz gerekir.
HTMLEncode,
URLEncode:
İçinde HTML açısından kod parçası veya özel işaret sayılan karakterler bulunan
metinleri sayfamıza içerik olarak göndereceğimiz zaman Server'ın işaretleri
aynen metin gibi göndermesini sağlamak için, örneğin:
Server.HTMLEncode("Değisken1 < language="VBScript" codepage="1254">
<% Set Reklam=Server.CreateObject("MSWC.AdRotator") banner=Reklam.GetAdvertisement ("Banner.txt") Response.Write Banner %>
Banner.txt isimli txt dosyamız da aşağıdaki gibi olacaktır...
Redirect http:Rating.asp
width 423
height 53
border 0
*
Banner1.gif
http://www.massCars.com
MassCars
5
Banner2.gif
http://www.YemekTarifim.Com
Türkiye'nin En Büyük Sanal Mutfağı
6
Banner3.jpg
http://www.EgitimCenter.Com
Türkiye'nin En Büyük Sanal Dersanesi
1
Şimdi bu textimizde kullandığımız terimleri tanımlayalım.
WIDTH: Bu alana Bannerlarınızın Genişliğini gireceksiniz.
HEIGHT: Bu alana da Bannerlarınızın Yüksekliğini gireceksiniz.
BORDER: Bu alana o girerseniz Bannerlarınız çerçeve kullanmaz. Gireceğiniz 1 ve
daha yüksek değerler, Banner'ınıza çerçeve vermenizi sağlar.
İlk Satırda imajın adını ve yolunu yazıyorsunuz.
İkinci Satırda, Linkini
Üçüncü satırda ise imajın üzerine gelince çıkacak ALT yazısını.
Dördüncü satırdaki rakamlarımızın toplamı 10'u verir. Bu rakamlar seçili
banner'ımızın 10 defada kaç kere gösterileceğini belirler...
Ama işin doğrusunu söylemek gerekirse ben bu yöntemi pek sağlıklı bulmuyorum.
Çünkü bu banner'ların üzerine geldiğimiz zaman, link olarak bize bir QueryString
değeri verir.
Bu da bize yeniden bir sayfa yazmamızı ve txt dosyamızın başına Redirect adresi
olarak bu sayfaya yönlendirme yapmamızı gerektirir. Ama ben Select Case
yöntemiyle daha güzel bir ASP Scripti yazdım ve onu kullanıyorum.
Onun Koduda aşağıdadır. Tek şartı döngüsü 10 olduğu için 10 imajıda
yerleştirmeniz gerkiyor. Yani diyelim ki elinizde 4 tane banner var.
Biri 3, biri 3, biri 2, ve diğer geri kalan da 2 kere gösterilecek. O zaman biz
de bu bannerları sayısına göre yerleştiriyoruz...B en de 4 tane var. Ben de
aynen anlattığım gibi yapacağım.
Atrıca bu scriptimiz text dosya kullanmıyor... Yani başka hiçbir dosyaya gerek
duymuyor ve ayrıca AdRotator Nesnesi kullanmadığı için de Windows98'de yani 98
PWS'de de çalışıyor.
CONTENTROTATOR
Bu dersimizde de içerik çevirici özelliğini göreceğiz ASP'nin. Bir sayfaya
girdiniz ve sayfada bilgisayar reklamları var. Düşünsenşize her sayfaya
girişinizde Bilgisayar dünyasıyla ilgili başka bir haber buluyorsunuz. Ne kadar
ilginç değil mi?
İşte ben ASP'nin bu özeeliğini bilmediğim zamanlar, vay be adamlar habire
güncelliyor derdim. Ama işin aslı böyle değilmiş. Meğerse ASP'de ContentRotator
diye bir özellik varmış. İsterseniz hemen örneğini yaparak çalıştırarak
öğrenelim...
<% Set Tip = Server.CreateObject("MSWC.ContentRotator") Response.Write Tip.ChooseContent("Content.txt") %>
Evet yazacağımız kod bu kadar. Önemli olan Content.txt adlı dosyamızda ne
yazacağımız ve ne yapacağımız. Şimdi isterseniz Content.txt adlı dosyamızı
inceleyelim...
%%
#2// Fikra1
> LORD
> Bir ingiliz lordu karisini yatakta bir genc adamla basmis...onlari oyle
> gorunce kadina : -"sayin leydim bu yaptiginiz genel ahlaka sigmaz ben size
guvenmistim,
> guvenimin sonsuza kadar surecegini tahmin ediyordum... bana bunu
> yapamamliydiniz....", diye yarim saat nutuk ceker. Ama sonunda dayanamaz
> ve yataktaki gence doner:
> - "Ve siz sevgili genc, en azindan ben konusurken durmak nezaketini
> gosterebilirdiniz.
%% #3// Fikra2
> GENÇ KIZ
>
> Genc kız genc asıgına telefon acmıs : * -Jean, demis, seni çok
> arzuluyorum, geceleri uyku uyuyamyyorum.Ne olur bu hafta sonu bize yemege
> gel.Seni annem babamla tanıstırayım.Sonra benim odamda ders calısıyor
> gibi yapar doya doya sevisiriz...
> * Jean ömründe hicbir kızla sevismemis, toy bir delikanli. Bir eczaneye
> gitmis.Babacan eczaciya :
> -Bu hafta sonu önce bir aile yemegi , pesinden atesli bir ask
> yaşayacagım, demis, o yuzden iyisinden iki kutu prezervatif istiyorum...
> Babacan eczacı kutuları vermiş, oglanın sırtını sıvazlayıp yolcu etmiş. *
> Jean hafta sonunda bir büyük buket çiçekle Françoise'nın kapısını çalmış
> * Genç kız kapıyı açmış.Jean'y dogrudan yemege almış. Delikanlı çok mahçup
> biçimde masaya oturmuş.Kızın ana babasının yüzüne şöyle bir baktıktan
> sonra başını önüne egmiş.Başlamış dua etmeye.Ancak dua bir türlü
> bitmiyor.Françoise sonunda dayanamamış, fısıltıyla :
> *-Ben senin bu kadar dindar oldugunu hiç bilmiyordum Jean, demiş...
> Jean adeta inlemiş : * -Ben de babanın eczacı oldugunu bilmiyordum..
%% #5// Fikra3
> LÜTFEN
> Diskoda bir güzel eğlendikten sonra delikanlı sevgilisini evine
> götürmüş. Kapıda tam ayrılacakları vakit oğlan bir elini duvara dayayarak
> kızcağızı kapı ile kendi arasına sıkıştırmış...
> - Bir kere öpücem!...
> - Olmaz, komşular görür...
> Derken tartışma uzamış. O sırada kapı açılmış, küçük kızkardeş gözlerini
> oğuşturarak kapıda belirmiş. Ablasına dönüp:
> - Babam diyor ki, demiş, öptürecekse öptürsün yoksa ben aşağı inip o
> herifi öyle bir öperim ki bir daha unutamaz...
> Hem söyle şuna abla, elini diafonun düğmesinden çeksin...
Gördüğünüz gibi text dosyamız oldukça basit bir yapıya sahip. Hemen incelemeye
alalım... Sanırım size tek farklı görünen karakterler %% #2// Fikra1
karakterleridir sanırım. Hemen bunların ne olduğunu açıklayalım.
%% işaretleri her bir bölümü birbirinden ayırmak için kullanılıyor.
Hemen arkasından gelen #2// işareti ise sayfanın toplamda kaç kere
gösterileceğini belirliyor. Örnekte sayfanın yüklenme oranı sayıların toplamıyla
bulunur. Örneğimizde yüklenme toplamı 10'ur. Mesela bu Fıkra #2// olduğu için
sayfa 10 kere yüklenirse veya Refresh edilirse 2 kere gösterilecektir...
PAGE.COUNTER
<% Set MyPageCounter = Server.CreateObject("MSWC.PageCounter") MyPageCounter.PageHit %>
Bu Web sayfası <%= MyPageCounter.Hits %> kez görüntülenmiştir.
REQUEST NESNELERİ
Request Objesi:
Request objesi bilgi toplamak amaçlı kullanılan bir objedir. Detaylı olarak
anlatılacak olmasına rağmen bu obje içersinde (koleksiyon) yer alan metotlara
kısaca bakalım.
1-Querystring:
Eğer gönderilen bilgi url içersinde bulunan dosya ismi ile birlikte taşınıyorsa
başka bir ifadeyle bilgi formu metodundan "GET" ile gönderiliyor ise Querystring
metodu bu bilginin elde edilmesi için kullanılır.
2-Form: Eğer bilgi Form içerisinde "POST" metodu ile gönderiliyor ise
bilginin elde edilmesi için kullanılan bir metodudur.
3-Servervariables: Web server request ile ilgili bilgileri ( Http
ServerVariables ) tutar. Bu bilgilere bu koleksiyon içerisinde ulaşmayı sağlayan
bir metoddur.
4-Cookies: Eğer client browser server dan gelen cookileri ( çerez:text
dosyaları ) kabul ediyor ise bu bilgi web server a cookie koleksiyonu içerisinde
ulaşır.
5-ClientCertificate: Client Certificate dijital bir sertifikadır ve
client ve web server arasında ulaşılan server ve client' ın birbirini
tanımlaması için kullanılır. Detaylı olarak ele alınacaktır.
QueryString Koleksiyonu
Querystring server a
iletilen bilgi kümeciği metotlarından biridir. Bu iletişim browser ın adres
hanesinde yer alan dosya adına "?" ve "&" işaretleri vasıtası ile bilgilerin
eklenmesi suretiyle gerçekleşir. Genel kullanımı :filename.asp?kullanici=Mehmet
şeklindedir.
Eğer daha fazla bilgi bir anda gönderilmek isteniyor ise bu "&" işareti
kullanılarak;
filename.asp?kullanici=Mehmet &email=mehmet@dogus.edu.tr şeklinde
gerçekleştirilir.
"&" işareti bilgilerin birbirinden ayrılmasını sağlar. Kullanıcı adı ve soyadını
alan ve bunları Querystring metodu ile ilgili forma gönderecek bir form dizayn
edelim. İlgili Html formu aşağıdaki gibi olmalıdır;
< name="login" action="Querystring.asp" metod="GET">
Lütfen Adınızı Giriniz: < type="text">
Lütfen SoyadınızıGiriniz:< type="text" name="soyadi">
< type="submit" value="login">
< /Form >
Yukarıdaki kod adı soyadı
alanları bulunan bir form elde etmemizi sağlar.
Bu Html kodu içerisinde
yer alan input submit butonu < action="Querystring.asp" metod= "GET"> bu
kutucuklara girilen bilgileri action kısmında belirtilen Querystring.asp'ye
"GET"metodu kullanılarak gönderilir. (Yani bilgiler browser' ın adres hanesi
kullanılarak iletilir.) Bu bilgilere ulaşmak içinse Request' in Querystring
metodu aşağıdaki şekilde kullanılır.
Request. Querystring ("istek gönderen formdaki Html elemanının adı") bu genel
kullanıma göre eğer biz "..." içerisine o formda yer alan bir kontrolün adını
koyar, istek o input alanına girilmiş veriye ulaşırız, yani Request. Querystring
("adi") şeklinde bir kullanım "adi" adlı text box'a girilen veriye;
Request. Querystring ("soyadi")şeklinde bir kullanım ise "soyadi" adı verilen
textbox' a girilen veriye ulaşmamızı sağlar. Eğer Response nesnesinin Write
metodunu kullanırsak login formuna
girilen
verileri;
<% Response.write Request. Querystring ("adi") & "
"
Response.Write Request. Querystring ("soyadi")
%>
şeklinde ekrana yazabiliriz. Dikkat edecek olursanız "&" işareti "
" Html
etiketini formdan gelen adi verisine eklemek için kullanılmıştır. Bu da bize 1
satır aşağıya geçmemizi sağlar (satır beslemesi) sağlar. Koleksiyon birden fazla
değer ve değişkeni içerisinde bulunduran bir grup olarak tanımlanabilir. Eğer
Querystring metodu kullanılarak gönderilen değişken (kontrol sayısı) birden
fazla ise bu bir koleksiyon oluşturuyor anlamı taşır. Eğer daha önceki
notlarımızı hatırlayacak olursak koleksiyon oluşturan bilgi grupları veya dizin
elemanları için kullandığımız özel bir döngümüz vardı. (FOR EACH....NEXT) bu
döngüyü Querystring için uygulanacak olursak ;
<% For Each eleman in Request. Querystring Response.Write eleman & "......" & Request. Querystring(eleman) Next %>
şeklinde bir döngü ile
bize Querystring ie gönderilen tüm elemanları ve bu elemanların değerlerini
ekrana basabiliriz. Yukarıdaki döngü Request. Querystring ile oluşturulan her
eleman için döngüyü tekrarlar.
Request. Querystring ("kontrol").count özelliği gönderilen elemanları saymak
için kullanılır. Eğer bu sayı"o" 'a eşit ise herhangi bir bilgi gönderilmemiş
demektir.
Şimdi değişik konularda başlıkların yer aldığı ve bu başlıklar arasından
kullanıcının yaptığı seçimlere bağlı olarak bu konularda kendisine bilgi
göndereceği mesajını ekrana basan bir ASP uygulaması oluşturalım. Kullanıcının
seçim yapabileceği selectbox'ın yer aldığı Html formunu dizayn edelim:
<>
<>
<> kitap başlıkları < /TITLE >
< /HEAD >
<>
Aşağıdaki konu başlıklarından ilgilendiklerinizi seçiniz.
< action="responseQuerystring.asp" method="GET">
< size="3" name="Konular">
<> Bilgisayar < /OPTION >
<> Hikaye < /OPTION >
<> Şiir < /OPTION >
<> Roman < /OPTION >
< /select >
< type= "submit" value=" ">
< /FORM >
< /BODY >
< /HTML >
Şimdi bu formdan
gönderilen verileri işleyen ASP kodunu oluşturalım:
Kitap istek formu : <>
<% if Request. Querystring("Konular").count= 0 then Response.write "Herhangi bir konu seçmediniz." ELSE Response.write size seçmiş olduğunuz "&"<>
Response.Write Request. Querystring ("konular")
Response.write "hakkında broşür yollayacağız. Teşekkürler"
END IF
%>
Kod Nasıl Çalışır:
İlk form basit bir html
formudur. Selectbox butonun oluşturulması için kullanılmıştır.
yer alan multiple seçeneği CTRL tuşuna basılarak birden
fazla seçim yapılmasına olanak tanır. ASP içersinde yer alan
Request.Querystring("konular").count=0 şartı eğer hiçbir konu başlığı seçilmemiş
ise devreye girer. Eğer kullanıcı formda seçim yapmış ise ELSE şartı devreye
girer ve seçilen konu başlıkları ekrana yazılır.
FORM KOLEKSİYONU
Eğer form içerisinde gönderilen bilgiler POST metodu kullanılarak gönderilmiş
ise bu bilgiler FORM koleksiyonu içerisinde yer alır. Bu bilgiler request .FORM
kullanarak kontrol edilebilirler. Genel kullanımı:
Request. Form ("kontrol_adi") şeklindedir.
Form nesnesi içerisinde textbox dışında aşağıda ki elemanlarda bulunabilir.
Bunlar:
· Textbox
· Checkbox
· Option Buttons
· Listbox ve türevleri
· Hidden Fields
· Text Areas
Tüm bu elemanların
oluşturulması ile ilgili bilgileri herhangi bir HTMl öğreten siteden
öğrenebilirsiniz. Formun POST metodu ile gönderilen bilgiler HTML veri akışı
içerisinde kullanıcıya gönderilir, bilginin iletilmesi için browser ın adres
hanesi kullanılmaz. Bir önceki örneği form koleksiyonu ile oluşturmak isteseydik
;
Request.Form ("Konular")
şeklinde bir değişiklik yapmamız yeterli olacaktı.
CLIENTCERTIFICATE
KOLEKSİYONU
Web browser, web server
ile Secure (SSL) bağlantısı üzerinden bağlantı kurmak istediğinde bu işlem
dijital sertifikalar üzerinden sağlar. Bu dijital sertifika bağlantı yapılan web
server ve organizasyon hakkında gerekli bilgileri taşır bu CA Certificate
Authority olarak bilinir. Bu işlem bilgilerin güvenli bir bağlantı üzerinden
aktarılmasını sağlar bilgi aktarımı SSL, Secure Sockets Layer protokolü
üzerinden gerçekleştirilir. SSL, Http protokolünün daha güvenli hale getirilmiş
bir varyasyonudur. En son versiyonu SSL 3.0/PCT 1 dir. (PCT: Private
Communication Technology) Clientcertificate de bir koleksiyon meydana getirir ve
bu koleksiyona:
<% For Each Key in Request. ClientCertificate Response.Write ( Key & " : " & Request.ClientCertificate (key) & "
")
Next
%>
şeklinde ulaşabilirsiniz.
Bu koleksiyonda yer
elemana ise ; Request. ClientCertificate (Key) şeklinde ulaşabilirsiniz.
İlerleyen bölümlerde ClientCertificate ile ilgili daha ayrıntılı bilgilere ve
örneklere yer verilecektir.
Request Nesnesinin
Özellikleri ve Metotları
Request nesnesi
koleksiyonun dışında da bazı özel özellik ve metotlara sahiptir. Bu özelliklere
ve metotlara göz atalım .
TotalBytes Özelliği
Bu özellik browser tarafından gönderilen bilginin toplam olarak kaç byte
olduğunu bulmak için
kullanılır. Aşağıda ki kod gönderilen bilginin kaç byte
olduğunu ekrana yazar
<% Response.Write "Göndermiş olduğunuz Bilgi:" Response.Write Request.TotalBytes & "dır" %>
BinaryRead Metodu
BinaryRead metodu POST ile server a gönderilen bilgilerin alınması için
kullanılır. Form ve querystring metodlarında farklı olarak text dışında veri
gönderildiğinde bu metod bu verilerin okunması için kullanılır. Daha önce
anlatılan TotalBytes özelliği bu metoda parametre olarak sunulur. Aşağıda
verilen kodu inceleyelim
<% Dim Dosya_boyutu, Oku Dosya_boyutu=Request.Totalbytes Oku=Request.BinaryRead(Dosya_boyutu) For i= 1 to Dosya_boyutu Response.Write MidB (oku, i, 1) Next %>
MidB , Mid fonksiyonuna benzeyen fakat düzensiz oluşturulmuş bilgileri
oluşturulmuş bilgileri okumak için kullanılan bir text fonksiyonudur. (Aslında N
boyutlu dizi haline getirilmiş veriler demek daha doğru olur. ) Bu fonksiyon
döngü içerisinde her defasında bir karakter okunur ve bu karakter ekrana
yazılır.
ServerVariables
(Server Değişkenleri)
Request nesnesinin bir
diğer kolleksiyonu, bizim kendi Web Server'ımızın o anda çalışmakta olan ASP
sayfası için oluşturduğu ortamın değişkenleridir. Bunların arasındaziyaretçinin
Browser'ına ilişkin bilgiler de vardır. Önce þu kısa ASP sayfasını çalıştırarak
kendi Server'ımızın şu andaki değişkenlerini görelim; sonra bunları ayrıntılı
ele alalım
HTTP ServerDegişkenleri Kolleksiyonu
HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonu
| Değişkenin adı | Değeri |
<% For Each key in Request.ServerVariables %>
<% = key %> |
<%If Request.ServerVariables(key) = "" Then Response.Write " " Else Response.Write Request.ServerVariables(key) End If Response.Write " | "%>
<% Next %>
Sizin Host'unuzun adı: <%=Request.ServerVariables("HTTP_HOST")%>
Bu sayfayı
çalıştırdığımız zaman görüntülenecek tabloda, Bir HTTP Server'ın sayfasını
çalıştırdığı anda oluşturduğu ortama şekil veren bütün değişkenleri
göreceksiniz. Bu değişkenleri programlama yoluyla değiştiremeyiz; sadece okuyup,
yararlanabiliriz. HTTP Server Değişkenleri Kolleksiyonunun elemanları
şöyle sıralanır:
Değişkenin adı
Değeri
ALL_http
HTTP Header
içinde yer alan bütün değişkenler ve değerleri. Header
adlarının önünde "HTTP_" öneki vardır.
ALL_RAW http
Header içinde yer
alan bütün değişkenler ve değerleri. Header adları ve değerleri
istemci Browser'ın verdiği şekilde gösterilir.
APPL_MD_PATH
Web Server'ın
ISAPI.DLL dosyası için varsaydığı kök dizin
APPL_PHYSICAL_PATH
Web Server'ın
varsaydığı kök dizinin gerçek yolu
AUTH_PASSWORD
Kullanıcı Web
Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa,
kullanılan parola
AUTH_TYPE
Kullanıcı Web
Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa,
kullanılan yetkilendirme yöntemi
AUTH_USER
Kullanıcı Web
Server'a kullanıcı adı/parola yöntemiyle bağlanabiliyorsa, kullanıcı
adı
CERT_COOKIE
Kullanıcı siteye
bağlanmak için yetkilendirme sertifikası kullanıyorsa kendisine
verilen kimlik (ID)
CERT_FLAGS
Sertifikanın
varlığını gösteren bit değeri
CERT_ISSUER
Sertifika varsa
veren kurum
CERT_KEYSIZE
Secure Socket
Layers kullanılıyorsa, bağlantı için anahtar değeri
CERT_SECRETKEYSIZE
Özel anahtar
değeri
CERT_SERIALNUMBER
Sertifika seri
no.
CERT_SERVER_ISSUER
Sertifikayı veren
merci
CERT_SERVER_SUBJECT
Server
Sertifikasının "konu" alanı değeri
CERT_SUBJECT
İstemci
Sertifikasının konu alanı değeri
CONTENT_LENGTH
İstemcinin
gönderdiği bilgi yumağının boyutu
CONTENT_TYPE
Ziyaretçiden
gelen bilgilerin GET veya POST metoduna göre edindiği tür
GATEWAY_INTERFACE
Web Server'ın
ziyaretçi ile etkileşim arayüzünün adı ve sürümü. Genellikle:
CGI/1.1
HTTPS
Ziyaretçi ile
bağlantı güvenli ise ON, değilse OFF
HTTPS_KEYSIZE
Secure Sockets
Layer
için bağlantı anahtar sayısı
HTTPS_SECRETKEYSIZE
Özel Server
sertifikasının gizli anahtar sayısı
HTTPS_SERVER_ISSUER
Özel Server
sertifikasının veren merci
HTTPS_SERVER_SUBJECT
Özel Server
sertifikasının konusu
INSTANCE_ID
Web Server'ın
aynı anda kaç kere çalışmakta olduğu
INSTANCE_META_PATH
Şu anda
çalışmakta olan Web Server'ın Meta yolu
LOCAL_ADDR
İstemcinin IP
numarası
LOGON_USER
İstemci Windows
NT sisteminde ise oturum açma adı
PATH_INFO
Çalışmakta olan
ASP'nin göreli yolu ve adı
PATH_TRANSLATED
Çalışmakta olan
ASP'nin gerçek yolu ve adı
QUERY_STRING
İstemcinin
gönderdiği bilgi kümesi
REMOTE_ADDR
İstemcinin
Host'unun (ISS'inin) IP'si
REMOTE_HOST
İstemcinin
Host'unun (ISS'inin) adı
REMOTE_USER
İstemcinin gerçek
adı
REQUEST_METHOD
İstemciden bilgi
isteme yöntemi (GET veya POST)
SCRIPT_NAME
Çalışmakta olan
ASP'nin adı
SERVER_NAME
Sunucu'nun adı
SERVER_PORT
Sunucuya
bağlantının geldiği TCP kapı numarası
SERVER_PORT_SECURE
TCP kapısı
güvenli ise 1, değilse 0
SERVER_PROTOCOL
Server'ın
çalıştırdığı HTTP'nin sürümü
SERVER_SOFTWARE
Server
programının adı ve sürümü
URL
Şu anda geçerli
URL
RESPONSE NESNELERİ
Bu başlık altında her iki
objeyi daha detaylı olarak inceleyeceğiz. Bu objeler browser ve web server
arasındaki iletişiminin sağlanması için kullanılırlar. Şimdi bu detaylara
ayrıntılı olarak bakalım.
Write Metodu:
Response objesinin en sık kullanılan metodudur. Write metodu ASP sayfamızda
bilgileri görüntülemek için kullanılır. Genel kullanımı;
Response.Write [değer] şeklindedir.
<% Yazılacak_text="Bugün günlerden ne?" Response.Write yazılacak_text %>
Şeklinde bir kullanım
browser ekranına "Bugün günlerden ne?" diye bir mesaj yazar. Asp script
bildiğiniz gibi <%........%> script sınırlayıcıları arasına yazılır. Bu
kullanımın iki farklı şekli vardır. Eğer html tagları içerisinde herhangi bir
değişkenin taşıdığı bir değeri görüntülemek istiyorsak <%=değer%> daha uygun bir
kullanım olacaktır. Fakat bu kullanımın dezavantajı sadece 1 satırlık bir
kodlamaya izin vermesidir. Yani;
<%=değer Response.Write "Bu kullanım hata verir." %>
Şeklinde bir kullanım
yanlıştır. Dolayısıyla birden fazla satır ASP kodlaması gereken durumlarda ASP
kodunu <%.......%> satırları arasına yazmak daha uygun olacaktır. Aşağıdaki
örneği inceleyelim:
<% text1= "Merhaba" text2= "Yeni ASP programcıları" Response.write text1 & text2 %>
Response.write text1 &
text2 kullanımı iki farklı değişken içerisinde tutulan stringleri birleştirerek
tek satırda yazmak için kullanılmıştır. "&" işareti iki değişkeni birleştirmek
için kullanılır. Response.write bir işlemin sonucu ekrana yazmak içinde
kullanılabilir. Aşağıdaki örneği inceleyelim;
<% sayı1= 24 sayı2= 8 Response.write sayı1/sayı2 %>
Şeklinde bir kullanım
ekrana 3 yazılmasına neden olur. Çünkü sayı1 /sayı2 yani 24/8=3 dür, ve
response.write 3 şeklinde bir kullanıma eşdeğerdir. Bir formdan bize iletilen
bilgileri Request objesini kullanarak alabilir ve gene bu bilgiyi Response
objesinin write metodunu kullanarak ekrana yazabiliriz.
<% Response.Write (Request.QveryString("text1")) %>
şeklinde bir kullanım bize istek gönderen formdaki text1 adlı değişkeninin
değerini ekrana yazar.
Buffer:
Buffer özelliği response ile oluşturulan Html Data akışının html dosya
oluşturulması tamamlandıktan sonra veya her satır iletildiğinde gösterilmesi ile
ilgili bir özelliktir. Default değeri "on" dur bu değere false u set edecek
olursak ;
Response.Buffer=False
şeklinde bu işlem yapılabilir.
Clear:
Response.Clear metodu buffer (tampon) edilmiş tüm html bilgisinin
silinmesi için kullanılır. Kullanımı: Response.clear şeklindedir. Fakat
unutulmaması gereken nokta eğer Response.Buffer= false olarak set edilmiş ise
Run-time (çalışma zamanı ) hataya neden olur.
End:
End metodu web server işlemi durdurmasını ve Response.End noktasına kadar
oluşturulmuş Html datanın gönderilmesini sağlar. Kullanımı :
Response.End
şeklindedir
Expires:
Expires özelliği
dakika cinsinden sayfanın browser tarafından hafızada ne kadar tutulacağı ile
ilgili bilgiyi set etmek için kuyllanılır. Eğer kullanıcı aynı sayfaya
Response.Expires ile belirlenen zamandan daha önce geri dönerse sayfanın
hafızadaki versiyonu kullanıcıya gösterilir. Kullanımı :
<% Response.Expires=dakika %>
şeklindedir. Eğer bu değere "0" set edilirse ( Response.Expires=0 )
sayfaya her geri dönüldüğünde sayfa yeniden yüklenir.
ExpiresAbsolute:
ExpiresAbsolute tıpkı Expire özelliğibne benzer olarak fakat belirtilen sürenin
dakika değil tarih veya saat olacak şekilde set edilmesi suretiyle sayfanın
geçerlilik süresinin belirlenmesi için kullanılır. Kullanımı :
<% Response.ExpiresAbsolute=#tarih# %>
şeklindedir.
Redirection:
Kullanıcıyı bir Asp sayfasından diğerine yönlendirmek için kullanılan bir
metoddur. Bu metodun yerini alan 2 yeni metod olan server.transfer ve
server.Execute metodlarına daha sonra ayrıntılı olarak göz atacağız. Redirection
iel ilgili olarak bilmemiz gereken bazı önemli noktalar vardır. Eğer http header
client a gönderilmil ise Response.redirection hataya neden oluyur . bu hatanın
önüne geçmek için response.Buffer özelliğini true ya set etmek sureiyle ve
herhangi bir noktada response.clear ı kullanarak response.Redirection in hata
vermesini engelleyebiliriz. Response.Redirectionun genek kullanımı:
Response.Redirection("yönlendirilecek_sayfa")
şeklindir.
Server. Execute ve
Server.Transfer
Server. Execute ve
Server.Transfer bir ASP sayfası içersinden başka bir sayfanın çalıştırılması
veya o sayfanın içeriğinin aynı sayfa içerisinde gösterilmesi için kullanılır.
Aralarında ki tek fark ise Server. Execute kullanıldığında hedef sayfa
çalıştırıldıktan sonra orijinal sayfa nın işletilmesine devam edilmesine rağmen
Server.Transfer kullanıldığında orijinal sayfaya geri dönülmez. Page1 , Page2
veMainpage adı altında 3 sayfamın olduğunu düşünün
ÇEREZLER
Siteye
giriyordunuz. Adam size "sayfayı kişiselleştir" diye bir link koymuş. Tıklayıp
içinizi döküyorsunuz. Siteyi bir sonraki ziyaretinizde site size adınıza hitaben
"merhaba koçum, seni tanıyorum, bana kendini anlatma, çok iyi bilirim ben seni
... ismin şu, sevdiğin kalem markası Rotring, başın ağrıyınca önceden Novalgin
alırdın şimdi modaya uyup Aspirin Forte.. monitörün philips marka ve sen simit
şeklindeki power düğmesine gıcık oluyorsun ... haa bir de bu siteyi 2. ziyaretin
... nerden bildim ama... hahaha" türünden şaklabanlıklar yapıyor. Peki bunu
nasıl beceriyor? Hepiniz çerezlerle olduğunu biliyorsunuz.
ASP ile istemci
bilgisayarlara çerez yollamak çok basit bir iştir. Gerçekten çok basit. ASP nin
yerleşik delikanlılarından RESPONSE nin bu iş için özel bir metodu var: COOKIES
. İstemciye çerez yollamak için bu metodla birlikte anahtar değerler (bir veya
iki) gönderiyoruz. (bir ayrıntı: ASP de iki anahtar sadece cookies
kolleksiyonunda kullanılıyor). Şimdi örnek kodu inceleyelim:
Response.cookies("kabuk")= "Evet, kabuk"
Response.cookies("kabuklarim")("adi") = "Mucit"
Response.cookies("kabuklarim")("sevdigi_icecek") = "Kızılcahamam Maden Suyu ve
Sodası"
Response.cookies("kabuklarim")("medeni_durumu") = "Bekar!"
Response.Cookies("kabuklarim").Expires = Now() + 90
Peki çerezi yolladık
tarayıcıya. Yani kabukları. Peki bu kabukları görmek istediğimiz zaman ne
yapmamız gerekiyor. İşte o zaman ASP nin diğer delikanlı nesnesi REQUEST talip
oluyor göreve. Çünkü bir şeyleri talep etmek onu görevi. Biz de ona bir emir
vereceğiz. "Çerezler arasından şu anahtardaki değeri bana bir getiriver bakayım"
denildiği anda size o değeri getirecektir. Bu metodu kullanmak, response ile
çerez yollamaya çok benzer. Ancak bir fark vardır. Response de ilgili anahtara
atama yapılır, burada ise request zaten bize bir değer getirir, biz de bu değeri
işimize geldiği gibi kullanırız. Aşağıda REQUEST ile çerezden bilgi almayı
görüyorsunuz.
Adim =
Request.cookies("kabuklarim")("adi")
ne_icerim = Request.cookies("kabuklarim")("sevdigi_icecek")
medeni_halim = Request.cookies("kabuklarim")("medeni_durumu")
Response.Write Adim & " / " & ne_icerim & " / " & medeni_halim
' sayfadaki çıktı: Mucit / Kızılcahamam Maden Suyu ve Sodası / Bekar!
İşte bu örneklerde çerezle
bilgi yollama ve de çerezden bilgi alma tekniğinin ne kadar kolay olduğunu
görüyorsunuz.
KİŞİSEL ZİYARET SAYACI
<% ziyaret = Request.cookies("sitem")("ziyaret") If ziyaret = "" Or Not Isnumeric(ziyaret) Then Response.cookies("sitem")("ziyaret") = "0" Response.Cookies("kabuklarim").Expires = Now() + 365 Response.Write "Siteye ilk defa geldiniz. Saolun. Bir daha gelin haaa.." Else ziyaret = ziyaret + 1 Response.cookies("sitem")("ziyaret") = ziyaret Response.Cookies("kabuklarim").Expires = Now() + 365 Response.Write "Siteye " & ziyaret & ". gelişiniz, aferin hep gelin haa.. " End If %>
APPLİCATION
Belirtilen uygulamadaki tanımlı bütün kullanıcıların bilgiyi paylaşmaları için
Application nesnesini kullanabiliriz. Bir ASP-uzantılı uygulama, sanal dizin ve
onların altdizinlerindeki tüm .asp dosyaları gibi tanımlanır.
Application nesnesi birden fazla kullanıcı tarafından paylaşılabildiği için,
kullanıcıların bir özelliği aynı anda değiştirme girişimlerini önlemek için Lock
ve Unlock yöntemleri kullanılır. Bir örnek yaparak çalışmasını inceleyelim. Bu
örneğimizle kullanışlı sayfa sayaçları yapabilirsiniz. Örneği inceleyince daha
iyi anlayacağınıza eminim...
Aşağıdaki örneğimizi ne olur manuel yazalım ve Sayac.asp adıyla kaydedelim.
İsterseniz kopyala-Yapıştır yapabilirsiniz ama elle yazmanız sizin açınızdan çok
faydalı olacaktır.
Düşünsenize belki hata yapacaksınız ve bu hatayı aramak zorunda kalacaksınız ve
böylece bir kaç kere tekrar etmiş olacaksınız...
<% Response.Expires = 0 'Expires sayesinde sayfanın içeriğinin bilgilerinin cache bellekte saklanmasını engelleriz. %>
<% If (Application("Sayac") = "") Then 'Bu ziyaretçi için Application başlatılmadıysa başlatılsın. Application("Sayac") = 0 End If Application.Lock 'Application'ı Kilitliyoruz. Ve kullanıcı giriş yaptıktan sonra 1 değer 'arttırıyoruz. Application("Sayac") = Application("Sayac") + 1 Application.UnLock 'Ve tekrar serbest bırakıyoruz. Diğer kullanıcılarla bu Application 'kullanılabilsin diye... %>
Bu Sayfaya <%= Application("Sayac") %> Kere Giriş Yapıldı.
Yenilemek İçin Tıklayın.
Bu kodu yazıp çalıştırdığımız zaman, sayfayı her yenilediğimizde sayaç bir
değeri kadar arttırılacaktır. Eğer Sayaç+1 yerine 5 yazarsanız sayacınız 5'er
5'er artacaktır... İsterseniz başka bir örnekle bu nesnemize ait bilgilerimizi
pekiştirelim...
Diyelim ki bir chat scripti yazıyorsunuz ya da bir Active Users Scripti
yazıyorsunuz, o zaman da bu nesnemizden faydalanmamız gerekecektir. Şimdi hemen
diğer bir örneğe geçelim. İlk Olarak bir Chat'e Giriş sayfası yapalım. Tabii bu
sanal bir chat. Yani sadece sayıyı kontrol etmeyi yazacağız... NotePad'i açalım
ve aşağıdaki kodları chat.asp diye kaydedelim...
<%@ Language=VBScript Codepage="1254"%>
Chat Odamıza Gitmek İçin Tıklayın
<% Response.Write "Şu anda Chat Odamızda "&application("chat")&" kullanıcı bulunmaktadır..." %>
Aşağıda göreceğiniz scripti de ChateKatil.asp diye kaydedelim. Ve bir önceki
sayfada yazdığımız scriptten bu sayfaya link verdiğimizi hatırlayarak, o sayfada
<%@ Language=VBScript Codepage="1254"%>
Chat Odamızdan ayrılmak İçin Tıklayın<% Application.Lock 'Hatırladığınız gibi, önce Application'ımızı kilitliyoruz ve sayacı bir 'arttırdıktan sonra kilidini kaldırıyoruz... Application("chat")=Application("chat")+1 'Sayacı bir arttırıyoruz. Application.Unlock 'Ve tekrar Application'ımızı serbest bırakıyoruz ki, diğer kullanıcılar 'giriş yaptığı zaman kilitli kalmasın.... Response.Write "Şu anda Chat Odamızda "&application("chat")&" Kişi Bulunmaktadır..." 'Daha sonra Application'ımızın tuttuğu sayısal değeri, Response 'metoduyla sayfaya basıyoruz. Ve böylece kaç kişinin 'Application'ımızı açtığını görebiliyoruz. Bir ilerki sayfada ise 'Ziyaretçimizin Application'ımızı terkettiği zaman diğer kullanıcıların 'sayacı doğru görüntüleyebilmesi için 1 değer azaltmayı göreceğiz... %>
Aşağıda göreceğiniz scripti de Ayril.asp diye kaydedelim.
<%@ Language=VBScript Codepage="1254"%>
Chat Odamıza Tekrar Bağlanmak İçin Tıklayın
<% Application.Lock 'Hatırladığınız gibi, önce Application'ımızı kilitliyoruz ve sayacı bir 'arttırdıktan sonra kilidini kaldırıyoruz... Application("chat")=Application("chat") -1 'Sayacı bir azaltıyoruz. If Application ("chat")<0>
SESSİON
HTML ve Javascript ile
biraz oynadıysanız, bilirsiniz ki bir sayfadan ötekine değişken değeri aktarmak,
imkansıza yakın derecede zordur. Değişkenlerin ömrü, fonksiyonla sınırlıdır. Bir
ASP sayfasında herhangi bir değişkeni fonksiyon dışında tanımlamakla ve değer
atamakla onu bütün fonksiyonlar için geçerli hale getirebiliriz. Fakat kimi
zaman isteriz ki, bir fonksiyonun değeri bütün sayfalarda aynı olsun;
ziyaretçinin sayfa değiştirmesi ile değişkenin değeri değişmesin. Bunu ASP'de
yapmak çok kolaydır. ASP'de bu zorluğu yenebilmek için değişkenlerimizi
Session nesnesi için oluşturabiliriz; ve bu değer ziyaretçinin oturumu
boyunca devam eder; bütün ASP sayfalarındaki bütün Fonksiyonlar tarafından
bilinebilir. Örneğin:
Session ("Tupras") = 44500
Session Türkçe oturum demektir. ASP'nin özelliği artık bildiğinizi varsayıyorum.
ASP Sunucusu Server'a bağlanan, yani bir talepte (Request'de( bulunan her bir
ziyaretçiye ayrı bir oturum ayrı bir session açar. Tabii Cookie denetimi
yoksa... Ve her Session'a bir ID verir...
Session'ın en büyük özelliği dinamik olmasıdır. Yani ziyaretçinin sitede
bulunduğu her saniye Session nesnesi tarafından takibe alınır... Bu sayede eğer
gerçekten profesyonel planlamalar yaparken Session nesnesinin metotlarından bir
çok şekilde faydalanacağız...
Session nesnemizin en büyük özelliği tanımladığımız değişkenleri diğer geçiş
sayfalarında da kullanabilmemiz için tutmasıdır... Hemen bir örnek yaparak
Session nesnemize giriş yapalım... Önce Bir Form Hazırlayalım ve bu formu
Session.asp diye kaydedelim.
Aşağıdaki Kodları da SessionDevam.asp adıyla kaydedelim.
<%@ Language=VBScript Codepage="1254"%>
<% Session.Timeout=15 'Oturum süresi, eğer sayfaya hiç bir müdahalede bulunulmazsa 15 'dakikadır. Session ("Isim")=Request.Form("Isim") Session ("Soyad")=Request.Form("Soyad") 'Bir önceki sayfadan 'taşıdığımız değeri Request metoduyla Oturumda tutuyoruz. Dim Icerik Dim IcerikSonu %>
<% IcerikSonu=Session.Contents.Count For Icerik=1 To IcerikSonu 'Session nesnemizde tuttuğumuz değerleri 'Session.Contents yardımıyla saydırıyoruz. Response.Write (Session.Contents(Icerik) &"
")
'Sonucu sayfaya Response ederek yazdırıyoruz. Ve bir
yani
'Break Line koyarak (Alt satıra Geçmemizi sağlar.) Next yordamıyla
'sıradaki Kayıtları ekrana yazdırmasını sağlıyoruz...
Next
%>
Bir ASP sayfasını oturum açmadan yapılandırmak için alttaki kodu
ekleyebilirsiniz.. Değerini True yaparak başka bir sayfada oturumu
başlatabilirsiniz...
<%@ EnableSessionState=False %>
Session Timeout:
Kullanıcı bir uygulamadaki bir sayfayı belirli bir süre istemez ya da
yenilemezse, oturum otomatik olarak sona erer. Bu süre için varsayılan değer 20
dakikadır. Bir uygulama için varsayılan değeri, Internet Information Service
çalışma ekindeki Uygulama Seçenekleri özellik sayfasında değiştirebilirsiniz.
<% Session.Timeout = 16 %>
Session
Abandon:
Abandon yöntemi, bir Session nesnesinde saklı olan tüm nesneleri yok eder ve
kaynaklarını bırakır.
Abandon yöntemini çağırmak istemiyorsanız, sunucu bu nesneleri oturumun süresi
bittiğinde yok eder.
Kullanımı:
Session.Abandon
Abandon yöntemi çağrıldığında, geçerli Session nesnesi silinme için havuza
alınır, ancak geçerli sayfadaki komut dosyası komutlarının tümü işlenmeden tam
olarak silinmez.
Böylece, sonraki Web sayfaları dışında, yalnızca Abandon yönteminin çağrıldığı
sayfadaki Session nesnesinde saklı olan değişkenlere erişebilirsiniz.
Örneğin, aşağıdaki komut dosyasında üçüncü satır Oğuz değerini yazar. Bu, sunucu
komut dosyasının işlenmesini bitirene kadar Session nesnesinin yok
edilmemesinden dolayıdır.
<% Session.Abandon Session("Isim") = "Oğuz" Reponse.Write(Session("Isim")) %>
Sonraki Web sayfalarında Isim değişkenine erişirseniz, değerinin boş olduğunu
göreceksiniz.
Bunun nedeni, Isim değişkeninin, yukarıdaki işlemi bitirdiğinde önceki
Session.Abandon nesnesiyle yok edilmesidir.
Server, bir oturumu kapattıktan sonra başka bir Web sayfasını açtığınızda, yeni
bir Session nesnesi oluşturur. Değişkenleri ve nesneleri, bu yeni Session
nesnesinde saklayabilirsiniz.
Aşağıdaki örnek, sunucu geçerli sayfayı çalıştırmayı bitirdiğinde oturumun son
durumunu verir.
<% Session.Abandon %>
FORM ELEMANLARINDA
DEĞER ALMA
ActiveX Veri Erişim
(ADO) Nesneleri
ASP'nin diğer CGI
tekniklerine göre kolay olmasının (peki, kabul, "kolay görünmesi" diyelim!)
belki de sadece veri erişimini adeta çocuk oyuncağı haline getirmesidir. ADO,
gerçekte bir ASP nesnesi olmaktan çok Server Component'i (sunucu
bileşeni) sayılır. Bu bileşene biz ASP içinden bir ActiveX nesnesi ile ulaşırız.
Veritabanı, günümüzde
giderek Web Programlarının temelini oluşturuyor. Sayfaların unsurları veritabanı
dosyasından alınıyor; ziyaretçilerin verdikleri bilgiler veritabanına yazılıyor.
Bu gelişimin başlıca sebebi, veritabanının site güncelleştirme işlerini
kolaylaştırmasıdır. Söz gelimi bir sayfadaki seçenekleriniz, bir veritabanından
alınıyorsa, bu seçenekleri alan VBScript kodu hiç değişmeden kalacak ve siz
sadece veritabanı dosyanızda ilgili verinin alındığı alana yeni değerler
girerek, sayfanızı sürekli güncel tutmuş olacaksınız. Bir diğer sebep ise
veritabanı dosyalarının idaresinin kolay olmasıdır. Sözgelimi
ziyaretçilerinizden aldığınız bilgileri daha sonra muhasebe kayıtlarınıza veya
adres defterinize, müşteri kütüğüne ya da başka suretle kayda geçirmek
istiyorsunuz. Ziyaretçilerimizin form yoluyla bize ilettiği bilgileri düzyazı
dosyasına işlemenin yollarını Dosya sistemi Nesnesi'ni (FileSystem)
görürken, ele aldık. Bunu yapabiliriz kolayca. Ama daha sonra düz yazı
dosyasının idaresi, veritabanının idaresi kadar kolay olamaz. ASP sayfalarınız
Access, Excel, Paradox, FilePro, SQL Server ve Oracle veritabanlarına ve
spreadsheet dosyalarına erişebilir; bu dosyalardan veri okur ve bu dosyalara
veri yazabilir. Özetle, ASP programlarımızla, SQL-uyumlu veya Windows ve diğer
sistemler için yazılmış ODBC (Open Database Connectivity/Açık Veritabanı
Bağlantısı) ile uyumlu her türlü dosyaya, ADO nesnesi aracılığıyla ulaşabiliriz.
ODBC ve OLE-DB
Bu kitapçığın
baştarafında, ASP dosyalarınızı geliştirmeye başlamadan önce bilgisayarınızda
ODBC (Open Database Connectivity/Açık Veritabanı Bağlantısı)
sürücülerinin kurulu olması gerektiğini belirtmiştik. ODBC, ADO'nun kullandığı
tek sistem değildir; ve Microsoft firması, ODBC'nin yerine hızla OLE-DB adını
verdiği yeni bir teknolojinin alması için yoğun çaba içinde. OLE-DB, ODBC'nin
Web'de sağladığı başarının üzerine bina edilen yeni bir teknoloji. ODBC,
ilişkilendirilmiş (relational) veritabanlarına erişmek üzere tasarlandığı halde
OLE-DB her türlü veritabanına erişebilir. OLE-DB, ASP programlarımıza yeni
nesneler kazandırabilir; kullanılmaya hazır elektronik ticaret bileşenlerini
kullanmaya imkan verir. Bu konuda geniş bilgiyi, Microsoft'tan edirebilirsiniz.
ASP sayfalarımızda kullanacağımız ADO nesneleri ilerde de ODBC sürücülerine
erişme imkanını koruyacağı için, şimdilik sadece ODBC tekniği ile çalışmakta ve
bu tekniği öğrenmekte sakınca yok. OLE-DB, ODBC'nin yerini almayacak; fakat
içinde ODBC'yi de bulunduracak. Bu da şu anda oluşturacağımız ASP
uygulamalarının ilerde OLE-DB tekniği ile çalışan sunucularda işleyeceği
anlamına geliyor.
Şimdi ADO ile aşağıda
yapacağımız küçük örnekler için bilgisayarınızda kurulu bir veritabanı programı
varsa onu kullanarak bir veritabanı dosyasında uyeler adıyla şu tabloyu
oluşturabilirsiniz:
Alan Adı:
Veri türü
uyeNo
AutoNumber
(Birincil Anahtar/Primary Key)
uyeAdi
metin
uyeSoyadi
metin
email
metin
mesaj
memo
Daha sonra da renkler
adıyla şu tabloyu yapın:
Alan Adı:
Veri türü
renkID
AutoNumber
(Birincil Anahtar/Primary Key)
renk
metin
Bu tablolardan
birincisine bir kaç isim ve diğer bilgileri; ikincisine ise dört-beş renk adı
girin. Bilgisayarınızda veritabanı oluşturma programı yoksa bu kitapçığın
kodları arasında bulunan uyeler.mdb adlı MS-Access dosyasını
kullanabilirsiniz. Bu dosyayı, kişisel Web Server'ınızın kök dizinine
kopyalayın. Sonra, Denetim Masası'nı açın ve adı ODBC, ODBC 32 Bit,
ya da ODBC Data Source olan simgeyi çalıştırın; ikinci sekme olan System
DSN'i tıklayın.
Açılacak kutuda Add/Ekle
düğmesini tıklayarak, yeni veri kaynağı oluşturmak için ilk adım olan veriyi
okumakta kullanacağımız sürücüyü seçebileceğimiz kutunun açılmasını sağlayın.
Burada, yukarıda oluşturduğunuz veri dosyasına uygun sürücüyü seçin. Örnek
uyeler.mdb'yi kullanıyorsanız, birinci seçenek olan Microsoft Access
Driver'ı seçmeniz gerekir. Son düğmesini tıklayın ve Access
dosyasının kurulumunu yapmaya başlayalım. Buradaki Data Source Name (DSN,
Veri Kaynak Adı), biraz sonra ADO nesnesiyle ilgili metodları ve
deyimleri yazarken kullanacağımız veri adıdır; buraya "uyeler" yazın;
çünkü örneklerde bu veriye "uyeler" adıyla gönderme yapacağız.
İsterseniz, Description/Açıklama bölümüne veritabanının niteliğini
belirten bir kaç kelime yazabilirsiniz. Sonra, Select/Seç düğmesini
tıklayarak ve açılıcak diyalog kutusu yardımıyla veritabanı dosyasını
kopyaladığınız yerde bulun; OK/Tamam'ı tıklayarak, veritabanı seçme
işlemini tamamlayın.
DSN
oluşturma kutularını sırasıyla OK/Tamam düğmelerini tıklayarak kapatın; "uyeler"
verisi, şu andan itibaren bütün Web uygulamalarımızın hizmetine girmiş demektir.
Internet sitenize koyacağınız ve veritabanına erişmesi gereken sayfalarınız için
bu işlemi gerçek Internet ortamında da yapmak zorundasınız. Veritabanı dosyanızı
Internet sitenizde kök dizinine veya bir diğer dizine kopyaladıktan sonra sistem
yöneticisine ya elektronik mektupla, ya da evsahibi firmanın yönetim ve teknik
destek yardımı sağlayan sayfasında veritabanınızın dosya adını, yolunu, ve DSN
olarak kullanmak istedeğiniz ismi bildirerek, bizim burada yaptığımız işi Server
yöneticisinin yapmasını sağlamamız gerekir. ADO'nun bize sağladığı imkanlardan
yararlanabilmek için onun nesnelerini kullanılırız. Bu bölümde ADO'nun nesneleri
ve metodlarını ele alacağız.
Connection
(Veritabanına bağlantı)
ADO'dan yararlanabilmek
için kullanacağımız ilk nesne Connection'dır. Bu nesne ile veritabanı ile
bağlantı sağlarız, yol açarız:
<% Dim Veriyolu Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" %>
Recordset (Kayıt
dizisi)
<% Dim Veriyolu, Kayitdizisi Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" Set Kayitdizisi = Veriyolu.Execute("SELECT * FROM Veri_adi") %>
Recordset.Open
Veritabanına dayanan
Web uygulamalarımızda sorun buradaki gibi sadece veriyi okumakla bitmeyebilir;
veriyi güncelleştirmek veya silmek isteyebiliriz. Bunun için doğruca ADO'nun
.Recordset metodundan yararlanmamız gerekir. .Recordset metodu ne
yapar? Tıpkı ekranınızdaki bir yazının içinde duran imleç (cursor) gibi hayalî
bir imleci götürür verilerinizin en başına koyar. Bu hayali imleci veritabanı
üzerinde dolaştırmak ve gittiği yerdeki değeri okutmak bizim işimizdir.
Bir veriye bağlantıyı
kurduktan sonra kayit dizimizi .Recordset metodu ile sağlayacaksak,
yukarıdaki örnek kodumuzu şöyle yazmak gerekir:
<% Dim Veriyolu, Kayitdizisi, Sorgu Set Veriyolu = Server.CreateObject("ADODB.Connection") Veriyolu.Open "Veri_adi" Set Kayitdizisi = Server.CreateObject("ADODB.Recordset") Sorgu = "SELECT * FROM Veri_adi" Kayitdizisi.Open Sorgu, Veriyolu, aOpenStatic %>
Bu kod ile,
.Recordset metodu son .Open komutu ile bizim için veri bağlantısını
sağlar; verdiğimiz SQL Sorgusu icra edilir ve kayıt diziniz Kayitdizisi'ne
kaydedilmeye hazır hale gelir. Şimdi imlecinizi ilerleterek, veriyi fiilen
okutmanız gerekir; ki bunu yapmak için yukarıda kolayca .Execute metodu
ile oluşturduğumuz kayıt dizisinde kullandığımız basit .MoveNext'ten daha
çok imkana sahibiz: MoveFirst: Kayıt dizisinin (Recordset'in) birinci
satına gider.
MoveLast:
Kayıt dizisinin (Recordset'in) son satına gider.
MoveNext:
Kayıt dizisinin (Recordset'in) bir sonraki satına gider.
MovePrevious:
Kayıt dizisinin (Recordset'in) bir önceki satına gider.
Move:
Kayıt dizisinin (Recordset'in) içinde vereceğiniz sayıya göre ilerler. Bunun
için iki sayı vermeniz gerekir: başlangıç noktası ve ilerlenecek kayıt sayısı.
Şimdi
gelelim RecordSet nesnemize. RecordSet.Open dediğimiz zaman bu nesnemiz ne
yapar?
RecordSet, ekranımızda bir yazının içinde yanıp sönen bir imleç gibi çalışır.
Yani bir nevi Hayalet Cursor. Recordset'in amacı bu imleci verilerinizin en
başına koymaktır.
Artık bundan sonrası bize kalan bir iştir. Bu imleci, kayıtlar arasında
çalıştırmak bizim işimizdir.
Bu imleci 4 şekilde ayarlayabiliriz...
Forward Only:
Bu imlecimizle, veritabanındaki kayıtlar arasında sadece ileri doğru
ilerleyebiliriz. Geri yani yukarı gitme imkanımız yoktur. Ayrıca yeni kayıt
ekleyemeyiz. Ve eğer biz açtıktan sonra, o anda başkaları tarafından
değiştirilen veriler varsa, veritabanını yeniden kapatıp açana kadar göremeyiz.
Eğer Adovbs.inc'le birlikte kullanıcaksak kod içindeki kullanımı
adOpenForwardOnly'dir.
Static:
Durağan anlamına gelir. ForwardOnly'e ek olarak, yukarı doğru ilerleyebilir ve
yeni kayıtlar ekleyebiliriz... Adovbs.inc'le birlikte kullanıldığında kod
kullanımı, adOpenStatic'tir... Eğer biz açtıktan sonra, o anda başkaları
tarafından değiştirilen veriler varsa, veritabanını yeniden kapatıp açana kadar
göremeyiz.
Dynamic:
Adından da anlaşılabileceği gibi, bu cursor tipi, tam özelliklere sahip cursor
tipidir. Yukarı ve aşağıya ilerleyebilir, yeni kayıt ekleyebilir ve
değiştirebiliriz. Eğer biz açtıktan sonra, o anda başkaları tarafından
değiştirilen veriler varsa, veritabanını yeniden kapatıp açmadan anında
görebiliriz...Kod sayfasında, Adovbs.inc'le birlikte kullanıcaksak, kod içinde
kullanımı
adOpenDynamic'tir...
Keyset:
Bu metodumuzla, başkaları tarafından değiştirilen kayıtları görebiliriz...
Cursor'umuz yukarı ve aşağı ilerleyebilir. Adovbs.inc'le birlikte kod içinde
kullanımı,
adOpenKeyset'tir...
Kod içinde kullandığımız, adOpenStatic'in hemen yanındaki ise RecordSet
nesnemizin kilit özelliğidir. Farklı çeşitlerde kilitler vardır. Bir kaç
tanesini yazacağım.
AdLockReadOnly:
Kayıtlı verilerimizin değiştirilmesini, üzerine yazılmasını engellememizi
sağlar. Yeni kayıt girişini engeller. Sadece Listelemeye izin verir...
AdLockOptimistic:
Bu metodumuz da kayıtlarımızın güncelleştirilmesini, yeni kayıtlar eklememizi,
ve istersek silmemizi sağlar.
AdLockPessimistic:
Bu metodumuz da eğer bir veritabanı üzerinde işlem yapıyorsak, işlemlerimiz
bitene kadar, diğer işlem yapabilecek kişileri engellemk için RecordSet'e kilit
koyar.
DSN'siz Veri
Bağlantısı
Veriyolu.Open "Veri=" & Server.MapPath("..../veriler/uyeler.mdb") &
"; Driver = {Microsoft Access Driver (*.mdb);"
Burada, DNS'siz
bağlantı için veritabanı dosyasının Server'daki göreli yerini, adını ve hangi
sürücünün kullanılacağını belirtiyoruz. Aynı bağlantıyı, doğruca Jet sürücüsü
için de yazabilirdik:
Veriyolu.Open "Veri=" & Server.MapPath("..../veriler/uyeler.mdb")
& "; Provider=Microsoft.Jet.OLEDB4.0;"
Tabiî buradaki sorun
kullandığınız veritabanı dosya türüne uygun Microsoft Jet sürücüsü
seçebilmektir. Bu konuda geniş bilgi Microsoft'un Internet sitesinde
bulunabilir.
SQL
SQL lafları çeşitli temel
komutlardan oluşur. Bunlar SELECT, FROM, WHERE, ORDER BY, GROUP BY, HAVING,
UPDATE, DELETE, INSERT dir. Gördüğünüz gibi ne kadar da fakir bir dil. Biz
bunlardan işimize yarayacak olanları inceleyeceğiz.
POPÜLER SQL LAFLARI
TABLODAN TÜM KAYITLARI
TÜM ALANLARIYLA SEÇMEK
Yani tablonun tamamını
seçmek için kullanacağımız SQL lafı şudur:
sözdizimi:
"SELECT * FROM
"
TABLODAN KAYITLARI
İSTEDİĞİMİZ ALANLARI SEÇMEK
söz dizimi:
"SELECT ,
, .. , FROM "
TABLODAN BELİRLİ
KAYITLARI SEÇMEK (SÜZGEÇLEME)
Örneğin tablomuzda kent
diye bir alanımız var. Ve mevcut kayıtlar arasından kenti "ankara" olanları
seçmek istiyoruz.
SQL lafımız:
"SELECT * FROM
tablomuz WHERE kent = 'ankara' "
Birden fazla koşul da
süzgeç de koyabiliriz. Tablomuzda yas diye bir alan olsun. Kenti ankara olan ve
yaşı 30 dan büyük olanları seçmek için SQL lafı:
"SELECT * FROM
tablomuz WHERE kent='ankara' AND yas < burada =" ,"> , < , <> gibi
mukayese operatörleri kullanılıyor.
TABLODAN KAYITLARI
SIRALI HALDE SEÇMEK
Örneğin tablomuz da kenti
'ankara' olanları yaş sırasında seçmek istiyoruz. Bunun için ORDER BY alan_adi
yazımını kullanırız. Şunun gibi :
"SELECT * FROM
tablomuz WHERE kent = 'ankara' ORDER BY yas"
Eğer azalan sırada
seçeceksek ORDER BY alan_adi DESC yazımını kullanacağız.
SQL hakkında bilgiler
sonraki sayfada devam ediyor.
TABLODAN KAYIT SİLMEK
Örneğin tablomuzdan yaşı
18 den küçük olanları silmek için SQL lafı:
"DELETE FROM tablomuz
WHERE yas < sql="INSERT INTO tblVeri (Adi,Soyadi,Telefon,Dogum_Tarihi,Mail) values ('" veri_yolu =" Server.MapPath(" bcumle = "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};DBQ=" bag =" Server.Createobject(" kset =" bag.execute(">
<% i=1 %>
Yeni Kayıt
# |
Ad |
Eylemler |
<% Do While Not kset.eof %>
| <%= i %> |
<%= kset("ad") %> |
">düzenle |
">sil |
<% kset.movenext %>
<% i = i + 1 %>
<% Loop %>
<% kset.Close Set kset = Nothing bag.Close Set bag = Nothing %>
Bu script, basit bir
şekilde /db alt dizinindeki kisiler.mdb ile bağlantı kuruyor. kisiler
tablosundan aldığı tüm kayıtların "ad" alanındaki değerlerini yazdırıyor. Ve de
her bir kayıt için düzenleme ve silme linkleri oluşturuyor. Linkler
oluşturulurken sorgu stringi içinde eylemi gerçekleştirecek script dosyasına
"id" anahtarıyla kaydın "id" alanındaki değeri gönderiliyor. Tabi bunlar
kayıtseti sonunda duracak bir döngü içerisinde yapılıyor. Veriler tablo
hücrelerine döngüyle döküldüğüne de dikkat ediniz.
KAYIT_DUZENLE.ASP ve KAYIT_GUNCELLE.ASP
Kayıtların listelendiği
kayitlar.asp de her kaydın yanında bir düzenle bağlantısı var. Bu bağlantı ile
duzenle.asp dosyasına işaret ediliyor. Bir de sorgu cümlesi konuluyor yanına: "duzenle.asp?id=XX"
Buradaki XX yerine geçerli kaydın id alanındaki değeri yazılıyor. Şimdi kayıt_duzenle.asp
ye bakalım.
Kod2. kayit_duzenle.asp
<% id = Request.Querystring("id") If Not Isnumeric(id) Or Len(id)=0 Then mesaj "Yanlış Sorgu Cümlesi" End If '----------------------------------------------------------------------------------- Veri_yolu = Server.MapPath("db/kisiler.mdb") Bcumle = "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};DBQ=" & Veri_yolu Set bag = Server.Createobject("ADODB.Connection") bag.Open (Bcumle) Set kset = bag.execute("SELECT * FROM kisiler where id =" & id) If kset.eof Then mesaj "Olmayan Kayıt İstendi" End If %>
Kayıtlar
<% kset.Close Set kset = Nothing bag.Close Set bag = Nothing %>
<%'--------------------------%>
<% Sub mesaj(msg) %>
<%= msg %>
<% response.end %>
<% End Sub %>
<%'--------------------------%>
Aslında bu scriptin de
öncekinden pek farkı yok. sadece sorgu cümlesinden "id" anahtarındaki değeri
alıyor. Ve bu id değerini kullanarak tablodan tek kayıt seçiyor. ("SELECT * FROM
kisiler where id =" & id). Seçtiği kayda ait değerleri ise form input alanlarına
döküyor. Formun action özelliğine ise kayit_guncelle.asp yazılmış. Güncelleme
işini bu dosyaya havale ediyoruz.
Kod3. kayit_guncelle.asp
<% ad = Request.Form("ad") id = Request.Form("id") telefon = Request.Form("telefon") dgunu = Request.Form("dgunu") icq = Request.Form("icq") email = Request.Form("email") adres= Request.Form("adres") '----------------------------------------------------------------------------------- Veri_yolu = Server.MapPath("db/kisiler.mdb") Bcumle = "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};DBQ=" & Veri_yolu Set bag = Server.Createobject("ADODB.Connection") bag.Open (Bcumle) Set kset = Server.Createobject("ADODB.Recordset") sql = "SELECT * FROM kisiler WHERE id = " & id kset.open sql, bag, 1, 3 kset("ad") = ad kset("telefon") = telefon kset("email") = email kset("adres") = adres kset("icq") = icq kset("dogum_gunu") = dgunu kset.update kset.Close Set kset = Nothing bag.Close Set bag = Nothing Response.Write "
Kayıt Yapıldı.. Başka bir arzunuz? "
Response.Write "
Kayıtlar"
%>
KAYIT_YENI.ASP
kayitlar.asp de Yeni Kayıt
linkinde işaret edilen kayit_yeni.asp... Yaptığı iş şu. Veritabanına bağlanıp
ilgili tablodan oluşturduğu kayıt seti içine yeni bir kayıt ekliyor. Kayıtsetini
güncelliyor, "id" alanındaki değeri bir değişkende saklıyor. nesneleri
kapatıyor. Ve de kayit_duzenle.asp dosyasına "id" anahtarıyla yeni eklenen
kaydın "id" alanındaki değeri gönderiyor. Yani bu sayfa sadece işlem yapıyor.
Kullanıcıya gözükmeden işlemi tamamlayıp düzenleme sayfasına yöneliyor.
Kod4. kayit_yeni.asp
<% response.buffer=true Veri_yolu = Server.MapPath("db/kisiler.mdb") Bcumle = "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};DBQ=" & Veri_yolu Set bag = Server.Createobject("ADODB.Connection") bag.Open (Bcumle) Set kset = Server.Createobject("ADODB.Recordset") sql = "SELECT * FROM kisiler" kset.open sql, bag, 1, 3 kset.addnew kset.update id = kset("id") kset.Close Set kset = Nothing bag.Close Set bag = Nothing Response.Redirect "kayit_duzenle.asp?id=" & id %>
KAYIT_SIL.ASP
Sorgu cümlesindeki "id"
anahtarından alınan id değeri kullanılarak şu SQL ifadesi oluşturuluyor.
DELETE FROM kisiler WHERE id = " & id . Ve bu ifade bağlantı tarafından
yürütülüyor (execute). Sonuçta id si alınan kayıt tablodan silinmiş oluyor.
Kullanıcı da geldiği sayafaya yönleniyor.
Kod5. kayit_sil.asp
<% response.buffer = True id = Request.Querystring("id") '----------------------------------------------------------------------------------- Veri_yolu = Server.MapPath("db/kisiler.mdb") Bcumle = "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};DBQ=" & Veri_yolu Set bag = Server.Createobject("ADODB.Connection") bag.Open (Bcumle) sql = "DELETE FROM kisiler WHERE id = " & id Set kset = bag.execute(sql) Set kset = Nothing bag.Close Set bag = Nothing Response.Redirect (Request.ServerVariables("HTTP_REFERER")) %>
Gönderen: HIZLI Tarih: 5/05/2007
Ms-dos komutları (Komut istemi)
ASSOC / Dosya ortaklıklarını görüntüle.
AT / Programları ve komutları uygulamak için zamanı ayarla.
ATMADM / Windows ATM sağrı yöneticinin gördüğü adresleri ve bağlantıları listele
BREAK / CTRL + C'i Etkinleştir / devre dışı bırak
CACLS / ACL dosyaları göster ve değiştir
CALL / Grup dosyasını diğer grup dosyasından çağır.
CD / Rehberi değiştir.
CHCP / Uluslar arası klavye ve karakter bilgilerini ilave et
CHDIR / Adresi değiştir.
CHKDSK /FAT diskdeki hataları tara.
CHKNTFS / NTFS disk'deki hataları tara
CLS / Ekranı temizle.
CMD / Komut satırını çalıştır.
COLOR / Ön plan resmini değiştir.
COMP / Dosyayı sıkıştır.
COMPACT / Dosyayı sıkıştır,aç,.
CONTROL / Ms-dos da denetim masası simgelerini aç
CONVERT / FAT'i NTFS'e dönüştür
COPY / Bir yada daha fazla dosyayı öteki konuma kopyala
CTTY / Bilgisayarın giriş çıkış aygıtlarını değiştir
DATE / Sistem tarihini görüntüle,değiştir
DISKCOMP/ Disk'i diğer bir disk ile karşılaştır
DRIVPARM / Asıl aygıt sürücülerinde yeniden yazmayı etkinleştir.
ECHO / Mesajları göster ,etkinleştir ve devre dışı bırak
EDIT / Dosyayı görüntüle ve değiştir.
EDLIN / Dosyayı görüntüle ve değiştir.
EMM386 / Genişletilmiş hafıza yöneticisini görüntüle
ENABLE / Konsol geri alma komutunu etkinleştirme ve devre dışı bırakma
SCANDISK / disk taramayi calistir.
QBASIC / Qbasic i ac.
RENAME / yeniden adlandir.
RMDIR /bos klasoru sil.
SHUTDOWN/ bilgisayarı kapat
SMARTDRV / geleneksel ve genişletilmiş hafıza için disk hafızası olustur
SORT / kisa giris ve cikislari goster
SWITCHES/ ms-dos a fonksyion ekle,kaldır.
SYS / Sistem saatini disk sürücüsüne yükle
TIME / sistem saatini goster,ayarla.
TITLE / ms-dos penceresindeki basligi degistir
TRACERT / karsidan gelen network paketlerinin yolunu goster
TREE / Disk'in yuzeysel agacini goster
TYPE / Dosyanin icerigini goruntule
UNDELETE / silinemeyen dosyalari silvisuall
UNFORMAT / bicimsiz disk surucusu.
UNLOCK /Disk'in klitini ac.
VER / Versiyon bilgisini goster.
VERIFY / diske yazmak gerektiginde karar vermeyi etkinlestir yada devre disi birak.
VOL / cilt bilgisini goster
XCOPY / Başka bilgisayarlardan çoklu dosyaları kopyala
TRUENAME/ dizinde var olan kişileri gösterir
TASKKILL / ihtiyaç duyulmayan uygulamaları kapat
